TALSARNAU  

FFYNHONNAU’R YNYS,

(Diolch i Dafydd Jones,Bryn Offeren, Blaenau Ffestiniog am gael golwg ar y ddogfen sy’n cynnwys y wybodaeth yma a gasglwyd  beth amser yn ôl o atgofion pobl leol. Mae’n dangos pa mor ddibynnol oedd pawb ar ffynhonnau ers talwm)

Cyn 1935 roedd y dŵr yn Edrin yn dod o ffynnon ac roedd pwmp yno ar safle’r ffynnon. Os oeddech am gael bath roedd rhaid pwmpio’r dŵr trideg pump o weithiau. Roedd y ffynnon rhwng Clogwyn Melyn a Cefn  Gwyn a’r dŵr  yn cael ei bwmpio i danc mawr yn y to.

 Roedd y dŵr i Wrach Ynys yn cael ei gario mewn peipiau o darddiad yn Tŷ Cerrig ac yn cael ei bwmpio i fewn i do’r tŷ. Ger Tŷ Cerrig roedd tank wrth y ffordd  a dyna pam fod y cae yn cael ei alw yn Cae’r Ffynnon. Mae’r ffynnon ei hun ymhellach i mewn i’r cae. Mewn tywydd sych byddai’r merched yn cario dŵr o ffynnon Tŷ’r Ogof. Roedd yna ffens o’i chwmpas a giat i fynd i mewn ati.  Arferid cario’r dŵr mewn bwcedi ar iau oedd yn cael ei osod ar draws ysgwyddau person- un bwched bob ochr.

Roedd fynnon ar ochr y ffordd wedi mynd heibio Rhyd Goch ond roedd y perchennog  wedi gosod clo arni. Mae ffynnon Ael y Bryn wedi diflannu o dan y tyfiant erbyn hyn.  Cafodd ei chau pan ledwyd y ffordd . Pan oedd  y peipiau i gyd wedi rhewi yn 1963 a dim dŵr ar gael, agorwyd y ffynnon unwaith eto. Roedd carreg fawr dros y ffynnon ac yng nghyfnod ei defnyddioldeb, unwaith yr wythnos cai’r ffynnon ei gwagio a’i glanhau a llifai dŵr  glân i mewn iddi. Ffynnon gref arall oedd ffynnon Bron Ynys. Cafodd hithau ei defnyddio yn 1963 i  gael dŵr yfed. Ffynnon rhyfeddol yw Ffynnon Traeth, rhyw dri chan llath o’r Clogwyn Melyn islaw Edrin. Mae llanw’r môr yn llifo drosti ond pan ddaw’r trai mae’r dŵr yn gwbl glir unwaith eto heb unrhyw flas halen arno. Byddai pobl yn mynd at y ffynnon i gael picnic ers talwm, yn yfed y dŵr ac yn llanw tegell ohoni i’w ferwi a chael te. Byddai blas arbennig ar ddŵr y ffynnon ac ar y te hefyd!

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 40 Haf 2016

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc