PATRISW

YMWELD Â PHEDAIR FFYNNON

gan Howard Huws

Ffynnon Isw

Patrisw 

(SO 2777 2238)

Wrth i chi yrru hyd y lôn i Batrisw, o gyfeiriad y Fenni, ceir tro sydyn i’r dde yn union cyn dringo’r rhiw i’r eglwys ei hun. Yng nghesail y tro hwnnw, ar ymyl coedlan gonwydd, ceir Fynnon Iws. Gellir gadael y car wrth y drofa, a chroesi’r lôn at y darddell.

Dywedir mai yma y safai cell wreiddiol Isw Sant, ac y mae’n amlwg fod gan rywrai meddwl mawr o’r ffynnon hon. Mae yna waith cerrig yn ei hamgáu a’i thoi, ac addurnir yr adeiladwaith hwn ag amryw drugareddau: croesau wedi’u llunio o frigau; darnau arian (rhwng y cerrig, mewn potyn bach, ac yn y dŵr ei hun); mwclis a phaderau, a braich doli blastig. Gellir esbonio’r mwyafrif ohonynt. Hen arfer, er enghraifft, yw gadael wrth ffynnon lun neu fodel o’r rhan hwnnw o’r corff y dymunir ei hiachau: ond allwn i ddim esbonio’r pen ci tegan meddal sy’n syllu allan o gilfach rhwng y cerrig, onid y gobeithir bod Isw’n barod i eiriol ar ran anifeiliaid anwes, hefyd.

Atgyweiriwyd y ffynnon yn o ddiweddar gan gybiaid lleol, tan arweiniad oedolion goleuedig. Byddai’n well o’i glanhau drachefn, ond ni fyddai hynny’n waith mawr. Enw’r ffrwd sy’n llifo o’r ffynnon yw Nant Mair. Dywedir fod y sant wedi ei ladd gan deithiwr oedd wedi derbyn croeso a chynhaliaeth ganddo yn ei gell syml. Ymwelodd Richard Fenton â’r ffynnon yn 1804 gan ddisgrifio’r mannau arbennig yn y muriau lle gadewid gwrthrychau oedd wedi eu hoffrymu i’r sant. Diddorol yw sylwi bod yr arfer yn dal hyd heddiw.

Nododd Fenton hefyd bod yno gwpanau i godi’r dŵr o’r ffynnon er mwyn yfed ohoni. Roedd bri mawr ar y ffynnon yn y dyddiau a fu fel man lle gellid derbyn iachâd o amrywiol afiechydon. Mae hefyd Ffynnon Fair ym mhlwyf Patrisw ond nid yw ei lleoliad yn hysbys ar hyn o bryd.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 29 Nadolig 2010

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc