NARBERTH

FFYNNON YR OFFEIRIAD

ADDURNO FFYNHONNAU

Eirlys Gruffydd

Mae rhannau o Loegr yn enwog am addurno’u ffynhonnau ac mae sawl un wedi gofyn imi a oedd yn arferiad gwneud hyn yng Nghymru hefyd. Mae peth tystiolaeth fod pobl yn taenu blodau a changhennau o goed, llwyni a cherrig o gwmpas ffynhonnau yn siroedd Morgannwg, Penfro a Maesyfed pan ymwelid â hwy ar adegau arbennig fel Dydd Calan, ar ddydd Llun y Pasg neu ar Galan Mai.

Roedd plant yn arfer addurno Ffynnon yr Offeiriad neu Priest’s Well ger Red Cottages, Narberth, sir Benfro ar Galan Mai, gyda changhenau o’r gerddinen neu’r griafolen (mountain ash) neu cayer fel y’i gelwid yn lleol. Roeddent hefyd yn addurno’r ffynnon a briallu Mair (cowslip) er mwyn cadw gwrachod rhag witsio’r teuluoedd a ddeuai at y ffynnon i godi dŵr 

Tybed a oes rhywun yn gwybod am enghreifftiau eraill yng Nghymru? Byddai’n ddiddorol clywed amdanynt.

Yn ddiweddar cefais afael ar lyfryn bach o’r enw The Well-Dressing Guide gan Crichton Porteous a gyhoeddwyd yn Derby yn 1962. Roedd yr awdur eisoes wedi cyhoeddi llyfr ar addurno ffynhonnau yn 1949 o dan y teitl The Beauty and Mystery of Well-Dressing ac felly yn gryn awdurdod ar y pwnc. Ei eglurhad ef o’r awydd i addurno ffynhonnau yw fod pobl wedi teimlo’r angen i dalu gwrogaeth i hen dduwiau’r dyfroedd gan fod dŵr yn hanfodol i fywyd. Ofn oedd yn ein hysgogi i aberthu i lynnoedd, afonydd a ffynhonnau. Gall afonydd sy’n gorlifo greu dinistr ofnadwy, fel y gwelsom adeg y Pasg eleni. Gwyddom fod pethau gwerthfawr o aur wedi eu taflu i lynnoedd yma yng Nghymru gan ein cyndadau Celtaidd. Roedd y Rhufeiniaid yn parchu’r ffynhonnau ac wedi iddynt ymadael â’r wlad ac i Gristnogaeth ddod yn rym yn y tir daeth y ffynhonnau yn fannau sanctaidd i’r seintiau. Ffordd o ddiolch iddynt oedd addurno’r ffynnon â choed a blodau a chynnal gwasanaethau ar lan y dyfroedd tawel.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 4 Haf 1998