MILFFWRDD

FFYNNON BROFFWYDOL

 Codwyd yr hanes yma o gyfrol Brian John, Pembrokshire Ghost Stories:

Yn 1770 daethpwyd o hyd i garreg yn Ffynnon Priordy'r Pill ger Milffwrdd, sir Benfro. Roedd arysgrif mewn Lladin arni oedd yn dweud fel a ganlyn:

Pan fydd y rhan uchaf o'r dwyrain wedi ei godi yn nhŷ Duw bydd tref fawr yn cael ei hadeiladu. I'w harbwr daw, gyda phob gwynt a phob llanw, farsiandiwyr o bob gwlad fel genyn ar flodau.

Erbyn 1790, pan adeiladwyd tref Milffwrdd, dechreuodd pobl gredu fod yr hyn a ysgrifennwyd ar y garreg yn fath o broffwydoliaeth.

Yn 1798 suddwyd y llong ryfel Ffrengig L'Orient (Y Dwyrain) gan yr Arglwydd Nelson ym Mrwydr y Nil. Un o'r pethau a gludwyd adref o'r frwydr oedd y darn uchaf o hwylbren y llong honno. Fe'i rhoddwyd gan Nelson i'w gariadferch, Lady Emma Hamilton, ac fe roddodd hithau'r pren i Eglwys y Santes Catherine ym Milffwrdd, ar achlysur gosod carreg sylfaen yr adeilad yn 1802. Pan orffennodd y gwaith adeiladu yn 1808 ceisiodd Charles Greville, adeiladydd tref Milffwrdd, osod y darn o'r hwylbren ger llestr pridd anferth o'r hen Aifft oedd i'w defnyddio fel bedyddfaen yn yr eglwys. Gwrthododd yr esgob ganiatâd i wneud hyn. Credai nad oeddynt yn bethau addas i'w cael mewn eglwys am y deuai'r llestr o gefndir paganaidd ac roedd y darn o'r hwylbren yn atgoffa pawb o'r gwaed a'r bywydau a gollwyd yn y frwydr. Rhaid fu i Charles Greville fodloni ar adael y ddau beth ym mynedfa allanol yr eglwys.

O gwmpas 1830 diflannodd y darn o'r hwylbren ond fe'i darganfuwyd yng nghanol hen breniau y clochdy yn 1908 a'i adfer i'w le. Yna, yn 1820, fe'i cymerwyd i Lundain a rhoddwyd darn yr un fath yn union, wedi ei gwneud gan grefftwr lleol, yn ei le. Ni chafodd y darn o'r hwylbren fawr o barch gan drigolion Milffwrdd a hyn, medd rhai, sy'n gyfrifol am na fu fawr o lewyrch ar y lle. Ond tybed o ble y daeth y garreg a'r ysgrifen arni yn y lle cyntaf a pham ei bod?

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 11 Nadolig 2001