LLANISHEN
CAERDYDD
ADDURNO
FFYNHONNAU
Eirlys Gruffydd
FFYNNON 'GER Y GROES'
Mae rhannau o Loegr yn enwog am addurno’u ffynhonnau ac
mae sawl un wedi gofyn imi a oedd yn arferiad gwneud hyn yng Nghymru hefyd. Mae
peth tystiolaeth fod pobl yn taenu blodau a changhennau o goed, llwyni a cherrig
o gwmpas ffynhonnau yn siroedd Morgannwg, Penfro a Maesyfed pan ymwelid â hwy
ar adegau arbennig fel Dydd Calan, ar ddydd Llun y Pasg neu ar Galan Mai.
Dechrau’r ganrif hon gwelwyd arferiad diddorol yn
Llanishen, Caerdydd. Roedd ffynnon yno ger Y Groes yn cael ei haddurno ar Noswyl
Dydd Calan gyda brigau o’r llwyn bocs ac am hanner nos byddai ras at y ffynnon
i godi dŵr a’r enillydd yn cael yr hyn a elwid yn crop y ffynnon (the crop of the well). O’r dŵr yma arferid
gwneud te.
Tybed a oes rhywun yn gwybod am enghreifftiau eraill yng
Nghymru? Byddai’n ddiddorol clywed amdanynt.
Yn ddiweddar cefais afael ar lyfryn bach o’r enw The
Well-Dressing Guide gan Crichton Porteous a gyhoeddwyd yn Derby yn 1962. Roedd
yr awdur eisoes wedi cyhoeddi llyfr ar addurno ffynhonnau yn 1949 o dan y teitl
The Beauty and Mystery of Well-Dressing ac felly yn gryn awdurdod ar y pwnc. Ei
eglurhad ef o’r awydd i addurno ffynhonnau yw fod pobl wedi teimlo’r angen i
dalu gwrogaeth i hen dduwiau’r dyfroedd gan fod dŵr yn hanfodol i fywyd.
Ofn oedd yn ein hysgogi i aberthu i lynnoedd, afonydd a ffynhonnau. Gall afonydd
sy’n gorlifo greu dinistr ofnadwy, fel y gwelsom adeg y Pasg eleni. Gwyddom
fod pethau gwerthfawr o aur wedi eu taflu i lynnoedd yma yng Nghymru gan ein
cyndadau Celtaidd. Roedd y Rhufeiniaid yn parchu’r ffynhonnau ac wedi iddynt
ymadael â’r wlad ac i Gristnogaeth ddod yn rym yn y tir daeth y ffynhonnau yn
fannau sanctaidd i’r seintiau. Ffordd o ddiolch iddynt oedd addurno’r
ffynnon â choed a blodau a chynnal gwasanaethau ar lan y dyfroedd tawel.
LLYGAD Y FFYNNON Rhif 4 Haf 1998
cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccf