LLANGRANNOG
Tan yn ddiweddar roedd y ffynnon hon dan fygythiad gan fod ffens wedi cael ei chodi ar ei thraws. Mae’r Gymdeithas wedi ysgrifennu at Gyngor Cymuned Llangrannog i ofyn iddynt archwilio cyflwr y ffynnon a chymryd camau i’w diogelu.
LLYGAD Y FFYNNON Rhif 3 Nadolig 1997
cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccf
Rwyf wedi penderfynu ysgrifennu atoch i ofyn am ychydig o
gymorth ac i roi’r newyddion diweddaraf am un sefyllfa sy’n bodoli ym mhlwyf
Llangrannog.
Ers sawl blwyddyn bellach mae Cyngor Cymuned Llangrannog,
Ceredigion, wedi ceisio cael mynediad i’r ffynnon hynafol, Ffynnon Fair, ger
yr eglwys ym mhentref Llangrannog. Yn anffodus mae hon ar dir preifat ac yn
eiddo i berchennog tŷ haf yn y pentref. Ar ôl imi siarad ag ef rhyw
flwyddyn yn ôl, ac egluro arwyddocâd y ffynnon iddo, (fel y byddai pererinion
yn ymweld â hi, ac ati) ac yn wir, dangos i’r perchennog ei hunion safle, fe
addawodd i mi y byddai’n gwneud pob ymdrech i’w hagor, ac yn wir, i ofalu
amdani.
Yn y cyfamser bu’r perchennog mewn cysylltiad â Chyngor
Sir Ceredigion. Cafodd ei ddychryn pan ddwedwyd wrtho y byddai’n rhaid iddo
dalu ffi rheolaidd er mwyn profi ansawdd y dŵr, a’i rybuddio am ei
gyfrifoldeb o ran diogelwch rhag damweiniau pe byddai’n caniatáu i’r
cyhoedd i ddefnyddio’r ffynnon unwaith eto.
Ar fy ail ymweliad â’r perchennog fe wnaeth ddatgan nad oedd ganddo unrhyw ddidordeb pellach mewn ailagor y ffynnon, a dyna ddiwedd ar y mater. FE wrthododd fy awgrym y byddai’r Cyngor Cymuned yn fodlon trafod prynu’r ffynnon. Trwy gyd-ddigwyddiad, yn ystod y trafodaethau hyn, daeth dau adroddiad gerbron y Cyngor i ddweud fod rhai yn parhai i fynd ar bererindodau blynyddol at y ffynnon. Roedd un wedi ysgrifennu llythyr at y Cyngor yn cwyno am ei chyflwr truenus, a’r anhawster i gael mynediad.
Ar ôl creu diddordeb yn Ffynnon Fair, Llangrannog, soniwyd
am ffynnon arall ym mhentref cyfagos Pontgarreg – ffynnon Dewi. Mae’r
ffynnon hon hefyd ar dir preifat, ond mae’r perchennog yn fwy na bodlon i’r
cyhoedd ei defnyddio. Bydd ef yn ei glanhau’n achlysurol ac yn twtio’r tir
o’i hamgylch. Y gofid yw fod eiddo’r perchennog nawr ar werth, gan gynnwys y
ffynnon wrth gwrs, ac efallai na fydd y tirfeddiannwr newydd mor ffafriol ei
agwedd.
Y cwestiwn pwysig a godwyd wedyn yn y Cyngor Cymuned – a
dyma ofyn yn awr am eich cyngor chwi – a oes hawliau ynglun a chael mynediad
at hen ffynhonnau fel y rhain? Oes gan fynychwyr ffynnon yr un hawliau a
cherddwyr, er enghraifft? Mae cenedlaethau lawer wedi cario dŵr o’r
ffynhonnau am gannoedd os nad miloedd o flynyddoedd, ac yn y ddau achos yma ym
mhlwyf Llangrannog, hyd yn ddiweddar iawn.
Hoffwn gael arweiniad ynglun â’r broblem hon. Os nad oes
ateb syml ar gael, fe fydd yn rhaid chwilio barn gyfreithiol. Rhaid sicrhau nad
yw ein hawliau na;n hetifeddiaeth yn cael eu colli.
Ian ap Dewi, Llangrannog.
LLYGAD Y FFYNNON Rhif 7 Nadolig 1999
cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccf
CADW'R
LLWYBR CUL
Yn Llygad
y Ffynnon Rhif 7 soniwyd am yr anhawster o gael mynediad i Ffynnon
Fair yn Llangrannog. Gan fod pererinion Pabyddol wedi bod yn mynd ar
bererindod at y ffynnon yn ddiweddar, ysgrifennwyd at y Cylch Catholig i ofyn am
eu cymorth. Derbyniwyd yr wybodaeth ganlynol:
Os
yw pobl wedi bod yn cerdded at ffynnon ar draws tir preifat yn ddilyffethair ers
dros ugain mlynedd, ac yn gwneud hynny drwy hawl yn hytrach na chael caniatâd y
perchennog tir, mae'n bosibl gwneud cais i'r Awdurdod Priffyrdd lleol i gael
cofrestru'r llwybr fel un cyhoeddus.
Yn ogystal anfonwyd yr un cais at
Gymdeithas Edward Llwyd. Maent hwythau'n cyfeirio at yr wybodaeth am y defnydd o
lwybr yn ddi-dor am ugain mlynedd. Diolch iddynt am y manylion canlynol:
DATRYS
ANSICRWYDD
Ceir
tair ffordd y gellir datrys yr ansicrwydd presennol dros fodolaeth a statws
hawliau tramwy. Yn gyntaf, gall unrhyw un wneud cais am orchymyn i addasu'r map
diffinio a'r datganiad. Yn ail, gall tirfeddianwyr gyflwyno map datganiad a
datganiad statudol i'r awdurdod priffyrdd yn nodi pa hawliau tramwy cyhoeddus,
os o gwbl, y maent yn eu cydnabod dros eu tir. Yn drydydd, mae gan awdurdodau
priffyrdd ddyletswydd i gadw'r map diffiniol a'r datganiad o dan arolygaeth ac
ailddosbarthu unrhyw ffyrdd a nodir ar y map diffiniol fel llwybrau cyhoeddus.
Ym mhob achos, yr allwedd yw tystiolaeth ffeithiol.
GORCHMYNION
ADDASU MAP DIFFINIOL
Gall
unrhyw dirfeddiannwr, perchennog neu ddefnyddiwr wneud cais am orchymyn addasu
map diffiniol. Gall tirfeddianwyr adeilaid gredu, er enghraifft, na ddylai hawl
tramwy fod wedi ei ddangos ar y map diffiniol o gwbl… felly hefyd, gall
defnyddwyr gredu y dylid ychwanegu hawliau tramwy ar sail tystiolaeth o
ddogfennau hanesyddol, neu dystiolaeth o ddefnydd (naill ai dros 20 mlynedd drwy
gyflwyniad statudol tybiedig, neu dros gyfnod llai o dan gyfraith gwlad). Gall
awdurdodau priffyrdd hefyd wneud gorchmynion pan fyddant yn darganfod
tystiolaeth sy'n dangos bod map diffiniol neu ddatganiad yn anghywir.
Pwy
bynnag sy'n gofyn am orchymyn addasu map diffiniol, yr un egwyddorion sy'n
berthnasol. Y pwysicaf o'r rhain yw'r angen am dystiolaeth ffeithiol. Mae'r
ymarfer cyfan yn ymwneud â datrys yr ansicrwydd dros ba hawliau sydd eisoes yn
bodoli, nid dros ba hawliau sy'n ddymunol o safbwynt cyhoeddus neu breifat.
Wedi
i dystiolaeth ffeithiol ddigonol gael ei gasglu, gellir gofyn i'r awdurdod yn
ffurfiol i wneud gorchymyn addasu map ffurfiol o dan Adrannau 53-58 o Ddeddf
Bywyd Gwyllt a Chefn Gwlad 1981.
GWRTHBROFI
CYFLWYNIAD TYBIEDIG
Mae
nifer o'r ceisiadau a wneir i awdurdodau priffyrdd ar gyfer gorchmynion addasu
map diffiniol yn ymwneud â cheisiadau yn unig. Gellir cyflwyno'r rhain o dan
ddarpariaethau'r Ddeddf Priffyrdd 1980 sy'n ymwneud â chyflwyniad tybiedig
(defnydd am o leiaf 20 mlynedd), neu o dan gyfraith gwlad (defnydd am gyfnod
llai o bosibl).
Mae
Adran 31 (6) o Ddeddf Priffyrdd 1980 yn galluogi i dirfeddianwyr ddiogelu eu
hunain rhag ceisiadau sy'n seiliedig ar ddefnydd yn unig drwy gyflwyno map,
datganiad a datganiad statudol i'r awdurdod priffyrdd yn dangos hawliau tramwy y
maent yn eu cydnabod dros eu tir.
LLYGAD Y FFYNNON Rhif 8 Haf 2000
cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccf
Ffynnon Fair a Ffynnon Groes
Heb fod ymhell o darddle Nant Cwm Steddfa ym mhlwyf Llangrannog yr oedd Ffynnon Groes. Yma, medd traddodiad, yr arferai'r pererinion yfed o'i dyfroedd, fwyta eu tocyn, a gwneud arwydd y groes cyn ailgychwyn ar eu taith i Langrannog. Ym mhentref Llangrannog roedd ffynnon wedi ei chysegru i'r Forwyn Fair a gelwid hi yn Ffynnon Fair. Yn agos i'r ffynnon hon gwnaeth Caranog Sant ei gell tua diwedd y chweched ganrif.
LLYGAD Y FFYNNON Rhif 12 Haf 2002
cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccf