LLANDRILLO YN RHOS

Nid peth anarferol yw cael ffynnon oddi mewn i gapel. Wrth addasu hen gapel yn Llangïan, Llŷn i fod yn gartref, daeth y Prifardd Elwyn Roberts ar draws ffynnon. Adeiladwyd Capel Als, Llanelli ar safle Ffynnon Alis, a dyna sut y cafodd ei enw. Mae Ffynnon Drillo oddi mewn i eglwys fechan Trillo Sant ar lan y môr yn Llandrillo-yn-Rhos, ger Bae Colwyn. Ar un adeg roedd adeilad yr eglwys yn ddigon eang i gynnwys Ffynnon Fair, yn Wigfair, ger Llanelwy. Ym mhlwyf Llanddarog, sir Gaerfyrddin roedd ffynnon  oddi mewn i gapel anwes bychan o'r enw Capel Begewdin. Felly hefyd ym mhlwyf Llanarthne yn yr un sir. Yno roedd ffynnon gref yn codi oddi mewn i adeilad a adnabyddid fel Capel Herbach. Mae'n siŵr fod ffynhonnau a fu gynt oddi fewn i adeilad capel anwes neu eglwys bellach y tu allan i'r adeilad o ganlyniad i adnewyddu'r adeilad. Tybed a wyddoch chi am enghreifftiau eraill o ffynhonnau oddi mewn i gapel neu eglwys, neu dŷ annedd hyd yn oed?

Rhan o erthygl FFYNHONNAU THOMAS PENNANT gan Eirlys Gruffydd

Ffynnon Drillo. Llandrillo- yn- Rhos

(SH 842813 )

Yn y drydedd gyfrol mae’n ymweld â Llandrillo- yn- Rhos. Dyma sydd ganddo i’w ddweud am gapel Sant Trillo ar lan y môr:

‘Des i lawr o Glodddaeth am ddwy filltir i lan y môr. Yno, ger y lan, gwelais adeilad bach unigryw sy’n cael ei alw yn Gapel Trillo Sant. Mae’n hirsgwar gyda dwy ffenest ar bob ochr a drws ar y pen. Mae’r to yn gromennog (vaulted) gyda cherrig crynion yn hytrach na llechi arno. Oddi fewn mae ffynnon. O gwmpas yr adeilad mae mur o gerrig.’

Mae’n siŵr y byddai’n synnu fod y capel bach a’r ffynnon heddiw yn gyrchfan i dwristiaid sy’n gadael gweddïau ar bapur i’r sant ac yn taflu arian i Ffynnon Drillo. (SH 842813 )

LLYGAD Y FFYNNON - Rhif 26 Haf 2009

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc

FFYNHONNAU SANCTAIDD CYMRU

gan Howard Huws

Diolch i Dduw, nid du mo’r darlun cyfan. Bu i dwf hynafiaethgarwch yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg hybu ymwybyddiaeth o bresenoldeb ac arwyddocâd ffynhonnau sanctaidd, os nad ond o safbwynt hanesyddol. Cyd-ddigwyddodd hyn â chynnydd diddordeb mewn sagrafeniaeth a’r etifeddiaeth ysbrydol gyffredinol, a’r ffaith nad ystyrid Catholigiaeth Rufeinig yn fygythiad gwleidyddol, rhagor. Yn yr ugeinfed ganrif adnewyddwyd diddordeb mewn ffynhonnau sanctaidd a’u hailddefnyddio at ddibenion crefyddol: ac o ganlyniad, cofnodwyd eu safleoedd yn ofalus, ac ymdrechwyd (gyda chryn lwyddiant, weithiau) i’w cadw rhag difancoll, eu hamddiffyn a’u hadfer at eu diben gwreiddiol. Mae’n waith anodd, ond y mae unigolion ysbrydoledig, grwpiau cymunedol,  llywodraeth leol a chymdeithasau megis Cymdeithas Ffynhonnau Cymru wedi cyflawni llawer. Gwelwyd hefyd fod ffynnon, o’i hadfer, unwaith eto’n denu’r rhai sydd arnynt angen cysur, gobaith, ac adnewyddiad ysbrydol.

Un achos amlwg o’r fath yw adnewyddiad Ffynnon Drillo yn Llandrillo-yn-rhos. Saif y capel bychan sy’n cynnwys y ffynnon ar y traeth yno, ac fel arfer mae ar agor i’r cyhoedd. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, aeth yn arfer gosod ceisiadau a gweddïau ysgrifenedig ar yr allor, gan ymbil am gymorth neu faddeuant.³¹ Nid ŵyr neb paham yw hyn, nac a ddechreuodd yr arfer ohono’i hun yno ynteu a ddaeth o rywle arall: ond dengys fod yr Ysbryd eto’n ymsymud ar wyneb y dyfroedd, gan ein synnu a’n hysbrydoli â rhywbeth y tu hwnt i fyfyrion deallusol, crinion ynghylch y pwnc hwn.

Ydynt, y mae ffynhonnau sanctaidd unwaith eto’n amlwg yn nhirwedd ysbrydol Cymru, a thrwy amlygiad grym Duw ynddynt, boed iddynt unwaith eto ddisychedu, iacháu ac addurno’r wlad hon, a chyfrannu at ei hailadeiladu’n wlad Gristnogol pobl Gristnogol.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 30 Haf 2011

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc

LLWYDDIANT CYNHADLEDD LLANDUDNO 

Ar ddydd Sadwrn Medi’r 7fed daeth tua thrideg o bobl frwdfrydig at ei gilydd i’r gynhadledd flynyddol. Siom ydoedd na allai Gareth Pritchard fod yno i draddodi ei ddarlith ar Ffynhonnau’r Gogarth ond drwy gymorth nodiadau manwl a lluniau a PowerPoint llwyddwyd i drosglwyddo’r wybodaeth. Yn dilyn cafwyd sgwrs gan Ken Davies ar Ffynnon Fair, Llanrhos ac yna darlith ddifyr iawn gan Elfed Gruffydd ar Ffynhonnau Llŷn. Yna dilynwyd gan Tristan Grey Hulse yn son am ffynhonnau a phererindodau. Yn y prynhawn cafwyd amlinelliad gan Bill Jones o’r gwaith ar Ffynnon Elan, Dolwyddelan. Yn olaf soniodd Jane Beckerman am y gwaith mawr o adfer Ffynnon Elian yn Llanelian yn Rhos.

Wedi’r ymweliad â Ffynnon Fair ymlaen a ni wedyn i Ffynnon Drillo ar lan y môr ger Rhos Fynach yn Llandrillo-yn-Rhos a gweld fod y lle yn dal i gael ei ddefnyddio fel man gweddi a myfyrdod. Adeilad bychan yw’r eglwys sy dros y ffynnon. Oddi allan mae’n mesur pymtheg troedfedd wth ddeuddeg ond oddi fewn mae’n mesur naw troedfedd wrth chwech. Pum troedfedd yw uchder y drws ac mae’n droedfedd a hanner o led. Mae’n bosib fod adeilad yma ers y chweched ganrif ond wrth reswm cafodd yr adeilad ei adnewyddu fwy nag unwaith ers y cyfnod cynnar hwnnw. Gwelir y ffynnon ym mhen dwyreiniol yr eglwys ac mae’n cronni mewn baddon tair troedfedd wrth ddwy. Mae tair o risiau yn arwain i lawr at y dŵr. Cynhelir offeren yn yr eglwys bob bore Gwener am wyth o’r gloch ac mae’r adeilad yn agored i’r cyhoedd o’r Pasg hyd ddiwedd yr haf.

Yn ddiweddar dechreuodd pobl adael gweddïau wedi eu hysgrifennu ar ddarnau o bapur yn yr eglwys. Gofynnant i Drillo Sant ddeisyf ar Dduw am iachâd, am gryfder i wynebu afiechyd a phrofedigaethau. Ceir gweddïau nid yn unig yn Saesneg ond mewn ieithoedd fel Ffrangeg, Eidaleg a Sbaeneg a rhai yn y Gymraeg. Yn y man arbennig hwn cawn gipolwg ar y ffydd a fu mor bwysig i’n cyndadau ac ar werth y ffynhonnau sanctaidd i gynnal y werin mewn argyfwng a phrofedigaeth. Dyma yn wir berl mewn adfyd.

ODDI FEWN I FFYNNON DRILLO, LLANDRILLO-YN-RHOS (SH842812)

LLYGAD Y FFYNNON - Rhif 35 Nadolig 2013

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc

FFYNHONNAU CYMRU A’R SIPSIWN

Cyfrol ddiddorol eithriadol yw “The Dialect of the Gypsies of Wales” John Sampson, a gyhoeddwyd gyntaf ym 1926. Treuliodd Sampson flynyddoedd yn byw gyda’r Sipsiwn, yn dysgu eu hiaith, yn cofnodi eu chwedlau ac yn astudio eu diwylliant. Rhydd inni olwg ar fyd llefarwyr Romani olaf Cymru, ychydig flynyddoedd cyn i’r byd hwnnw ddiflannu. Yma a thraw yn ei gyfrol ceir cyfeiriadau at ffynhonnau neilltuol, ac arferion neu gredoau cysylltiedig â nhw. Dyma rai y sylwais arnynt:

Am ffynnon ym Môn, dywedir (t.145): “Unwaith y flwyddyn byddai’r darddell hon yn cynhyrfu: a phe bai unrhyw un a gyflawnasai drosedd, megis llofruddiaeth, teflid ef i’r dŵr cynhyrfus hwn; ac os oedd i’w achub, ac nid ei ddinistrio, byddai’r dŵr yn ei fwrw’n fyw ar dir sych (chwedl ynghylch diheurbrawf mewn tarddell ym Môn).”

Am ffynnon arall, dywedir (t.148): “Arferai fy mam-yng-nghyfraith fwydo hances yn y darddell (yng Nglan-y-mor [sic]) a’i fowldio’n llun calon, a’i gosod eto’n llaith ar ei chalon ei hun (swyn i wella afiechyd a achosid gan wrachyddiaeth).” Ymhellach (t.179-180): “Dwi wedi fy witsio. Af yno, i’r ffynnon fechan yng Nglan-y-môr, ac ymolchaf, ac yfaf o’i dŵr (dywedwyd gan Syforella Wood).”

Hefyd, a’u henwau Romani yn aml yn gyfieithiadau o’r Gymraeg:

I gozhvali cheni (y ffynnon swyn): Ffynnon hud, tarddell iachaol; yn enwedig honno yn  Llandrillo-yn-Rhos.

LLYGAD Y FFYNNON - Rhif 41, Nadolig 2016

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc