LLANBERIS
FFYNNON AELGERTH
SH 575581
Annwyl Olygydd,
Tybed a fyddai gan ddarllenwyr Llygad y Ffynnon ddiddordeb yn Ffynnon Aelgerth
Dyma wybodaeth a llun ohoni. Y Cyfeirnod map yw SH 575581.
Naddwyd y ffynnon i fewn i’r graig ar lethrau Cwm Bywynnog ac yng nghysgod Cefn Drum sydd yn arwain o gopa Foel Goch nepell hanner milltir o Lyn Cwm Daethhwch. Llecha’r ffynnon ger y brif lwybr sydd yn arwain o Lanberis trwy Bwlch Masgwrn, i Lyn Cwellyn ger Rhyd Ddu. Nid oes unrhyw hanes na thraddodiad i’r ffynnon ac mae’n eithaf amlwg ei bod yn sicrhau cyflenwad o ddŵr i’r tri bwthyn cyfagos, tyddynnod yr Aelgerth neu y Rali fel y’i gelwir yn lleol. Adfeilion bellach yw Rali Ganol a Rali Uchaf ond, drwy
ryfeddol wyrth, fe saif y brif Rali hyd heddiw er mai tŷ haf ydyw bellach. Symudodd rhan fwyaf y trigolion o’r cwm yn ystod yr Ail Rhyfel Byd pan feddianwyd y dyffryn gan y fyddin ar gyfer ymarferion o bob math. Dyma’r tro olaf i’r ffynnon gael ei defnyddio ar gyfer y bythynnod a pheipen blastig sy’n gwasanaethu yn y Rali heddiw.
Gosodwyd targedau
saethu ychydig lathenni islaw’r ffynnon ac awgrymodd y Prifardd R. Bryn
Williams, a oedd yn weinidog ar Gapel Hebron y cwm, yn ei gerdd Cwm
Bywynnog, fod rhai o’r tyddynwyr wedi mudo’n ffôl o’r cwm yn y cyfnod
hwn. Mynegodd hefyd, yn ei delyneg i Fwlch Masgwrn, ei siom fod y bythynnod yn
wag. Ymddangosodd y delyneg yn Y Cymro
ym mis Medi 1943.
BWLCH MASGWRN
Gwag dy fythynnod,
Di-fref dy braidd;
Dryllio’r tawelwch
Ni fyn, Ni faidd.
Ni chân dy adar,
Dim ond croesi’n chwim;
A
churiad adenydd
Sy’n ddychryn im.
Daw sibrwd y nentydd
O’r creigiau cyd;
Wyt lawn isleisiau
A hiraeth mud.
Neu wylo’n drwm;
Ond ofnaf ddeffro
Dy feirwon llwm.
Cyfeiriad sydd yma at wacter y cwm oherwydd yr ymarfer saethu a oedd yn digwydd yno yn ddyddiol yn ystod yr Ail Rhyfel Byd.
Ken Jones, Llanberis
LLYGAD Y FFYNNON Rhif 25 Nadolig 2008
cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc