HENLLAN AMGOED 

GER HENDY-GWYN

FFYNNON HIRAETH

ANNWYL OLYGYDD

Enw fy nghartref yw Ffynnon Hiraeth ac rwy'n byw yn Henllan Amgoed ger Hendy-gwyn, yn sir Gaerfyrddin. Mae'n siwr fod mwy o ffynhonnau yn yr ardal hon nag unrhyw ardal arall, bron. Mae natur y graig yma - raben - a tharddiant da yn golygu bod mwy o fythynnod a thyddynnod i'r filltir sgwâr yn y gymdogaeth hon na llawer ardal. Mae enwau lleoedd yma yn nodi pwysigrwydd y dŵr. O dir y fferm gallaf weld nifer o fannau eraill sy'n dwyn yr enw 'ffynnon', er enghraifft Ffynhonnau, Blaen Ffynnon, a Ffynnon Iago.

Mae Ffynnon Hiraeth yn ganrifoedd oed. Mae hen bobl y gymdogaeth wedi eu magu i gredu ei bod yn ffynnon sydd wedi ei bendithio, a chred rhai mai dyna pam nad yw erioed wedi sychu. Dywedir fod Hywel Dda a'i gŵn hela wedi yfed ohoni wrth hela'r carw rhyw dro. Mae'r ffynnon mewn hollt yn y graig a charreg fawr wedi ei gosod drosti i greu ogof fechan sy'n llanw â dŵr. Bu'r ffynnon hon yn cyflenwi dŵr i ddau dŷ a thyddyn ac mae'n ddirgelwch nad yw erioed wedi sychu am nad yw'n ddwfn iawn a chan ei bod ar y man uchaf ar Fancyn Hiraeth. Dadansoddwyd y dŵr rai blynyddoedd yn ôl a chael fod iddo pH 5.5 ac fe restrwyd yr elfennau oedd ynddo. Nodwyd nad oedd unrhyw dystiolaeth fod ynddo lygredd wyneb y tir.

Dywedodd ffermwyr lleol wrthyf fel y bu iddo ef a chyfaill iddo, pan oeddynt yn fechgyn ifanc yn ystod y rhyfel diwethaf, fod yn dychwelyd ar hyd y llwybr ac i awyrennau'r Almaenwyr ddod uwchben ar ôl cyrch ym Mhenfro. Neidiodd y ddau ohonynt i'r ffynnon er mwyn bod yn diogel! Rwyf wedi gosod caead arni er mwyn diogelu y plant ond hon yw ein cyflenwad dŵr yfed o hyd.

Eirlys Beasley, Henllan Amgoed, Hendy-gwyn.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 10 Haf 2001

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc