LLOEGR

Swydd Henffordd

YMWELD Â PHEDAIR FFYNNON

gan Howard Huws

Ffynnon Glydog, Merthyr Clydog 

(SO 3268 2738)

Hap a damwain oedd imi godi llyfr y Parch. F. G. Llewellin, The History of Saint Clodock: British King and Martyr (Manceinion: John Heywood Ltd., 1919) mewn siop yn y Gelli Gandryll. Dyma a ddywed ynglŷn â Ffynnon Glydog yno.

“Just a little distance from the church, and reached by crossing Monnow Bridge, may be seen St. Clodock’s Well with its perennial flow of crystal water…While there must have been traditions attached to this…these are irrecoverably lost……in a drought such as the summer of the year 1919 brought us, the local point of view is simply this, “as many as a dozen come here in an evening to draw, but the spring never fails and the water is as good as any for miles around.”

Y mae mor garedig â chynnwys ffotograff o’r ffynnon, hefyd, a datgan y’i cheir ar lan chwith Mynwy, ger Rhyd Glydog, ychydig islaw’r bont. Allwn i ddim colli’r cyfle, na allwn? Felly i ffwrdd â fi i Ferthyr Clydog, sef y “Clodock” ansoniarus yn Swydd Henffordd. Diolch i’r ffotograff, llwyddais i ganfod y ffynnon heb fawr o drafferth: ond y mae lefel y llwybr wedi codi ers tynnu’r ffotograff ym 1919, ac nid oes i’w weld, ar hyn o bryd, ond rhan uchaf y gist garreg sy’n cynnwys y dŵr, a’r grawen betryal sy’n gaead arni. Mae dŵr i’w weld yno, ond y mae ymhell o fod yn grisialaidd, ac y mae’n amlwg nad yw’n llifo fel y bu. Hwyrach y gellid ei hadfer, i raddau helaeth, o’i charthu. Yn ôl Lives of the British Saints gan Baring-Gould a Fisher, dywedir mai brenin doeth ar Ewas yn y bumed ganrif oedd Clydog. (Mae’r ardal heddiw yn rhannol yn Swydd Henffordd ac yn rhannol yn Sir Fynwy.) Roedd merch i fonheddwr wedi syrthio mewn cariad ag ef ac am ei briodi. Ond roedd dyn ifanc arall o dras a’i fryd ar briodi’r ferch ac er mwyn sicrhau na fyddai Clydog yn ei chael ymosododd arno pan oedd allan yn hela a’i ladd. Cludwyd ei gorff ar gart oedd yn cael ei dynnu gan ychen at lan afon Mynwy lle'r oedd rhyd ond gwrthododd yr anifeiliaid groesi. Penderfynwyd felly i adeiladu eglwys a’i chysegru i Glydog ar yr union fan honno.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 29 Nadolig 2010