DOLWYDDELAN

FFYNNON HYWEL, 

Penamnen, Dolwyddelan. 

(SH 7364 5083)

O GWMPAS Y FFYNHONNAU

FFYNNON ELAN DOLWYDDELAN: (SH7352) Mae perchennog newydd yr Elen Castle yn awyddus iawn i weld adfer y ffynnon sydd ar ei dir, a bydd y gwaith yn dechrau yn y dyfodol agos.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 23 Nadolig 2007

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc

O GWMPAS Y FFYNHONNAU  

FFYNNON OFFEIRIAD, 

(SH 733543)

Diolch i Steffan ab Owain am gynnwys gwybodaeth am y ffynnon hon yn ei erthygl ddiddorol Yr Hen Lwybrau Gynt yn rhifyn 99 o Llafar Gwlad. Dywed fod ar y bryniau rhwng Capel Curig a Dolwyddelan, gerllaw lle o’r enw Sarn yr Offeiriad, ffynnon  o’r enw Ffynnon yr Offeiriad. Yn ôl Owen Gethin yn ei gyfrol Hanes Plwyf Dolwyddelan a ysgrifennodd yn 1864: ‘Mae amryw o draddodiadau ar lafar gwlad am y ffynnon a’r sarn hon; dywed un dosbarth fod offeiriad a fu’n gweinidogaethu yn Nolwyddelan a Chapel Curig wedi boddi wrth groesi yr afon ar li mawr.’ Dywed Steffan, ‘Codwyd pont gerrig gywrain yno yn ddiweddarach, ond dinistriwyd hi rhywrdo yn yr 1960au gan y Comisiwn Coedwigaeth difeddwl, ac mae’r hen ffynnon wedi diflannu dan ddrysni a mangoed ers blynyddoedd lawer.’

FFYNNON BACH (SH 70324954)

Yn rhifyn 21 o Llygad y Ffynnon cafwyd sicrwydd gan archeolegwr nad oedd bygythiad i Ffynnon Bach wrth i waith lledu ar y ffordd dros Fwlch y Crimea fynd yn ei flaen. Nodwyd bod carreg a llawer o enwau a dyddiadau wedi eu cerfio ar garreg fawr ger y ffynnon a bod honno wedi syrthio i mewn iddi. Roedd yn arferiad gan fechgyn ifanc y fro gerfio eu henwau a’r dyddiad ar y garreg wrth adael cartref. Diolch i Emrys Evans, Blaenau Ffestiniog, am anfon y lluniau yma i ni.

SAFLE  FFYNNON BACH  GER  Y  BRIFFORDD.

FFYNNON BACH  A’R  MAEN CAPAN  WEDI  LLITHRO  IDDI.

RHAN  O’R  MAEN CAPAN  A’R  LLYTHRENNAU  A’R  DYDDIADAU  ARNO .

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 24 Haf 2008

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc

Penamnen

(SH 7364 5083)

FFYNNON FACH 

(Ar y ffordd dros Fwlch y Crimea )

gan Ken Lloyd Gruffydd

Yn rhifynnau 21 a 24 cafwyd sylwadau (a lluniau) gan y diweddar Emrys Evans, Manod, am y ffynnon hon. Dyma bytiau ychwanegol wedi eu cymryd o arolwg yr archeolegydd David Hopewell yn Archeoleg yng Nghymru, rhif 48 (2008) tud. 57-58. Yno dywed i’r tarddiad dŵr, ar ochr yr A470 ym Mwlch y Gorddinan ( Y Crimea), fod wedi ei ddiogelu ar ôl lledu’r ffordd yn ddiweddar. Tybia i’r garreg a oedd unwaith wedi sefyll uwchlaw’r ffynnon i ddynodi’r fan, ond sydd bellach ar ei chefn, gael ei chodi oddeutu’r 1850au cynnar pan ffurfiwyd y ffordd dyrpeg, ond does dim tystiolaeth bendant am hyn. Credir hefyd bod pob un o’r llythrennau ar y garreg wedi eu naddu ar ôl i’r garreg ddod i orffwys yn wastad ar y ddaear, a hynny ychydig cyn 1887- y dyddiad cynharaf a geir arni. Prawf arall yw mai dim ond ar yr wyneb at i fyny o’r garreg y ceir ysgrifen. Yr unig ddyddiad pendant y gellir ei briodoli i’r ffynnon yw 1859 pan ddywedwyd i Fethodistiaid selog y diwygiad mawr y pryd hynny alw yno’n rheolaidd i dorri eu syched.Ni ddylid gadael i’r mater porffwys gan fod un pwynt yn parhau heb ei ddatrus, sef yt honiad fod Ffynnon Fihangel yn enw arall ar Ffynnon Fach. Hyd yma nid oes unrhyw dystiolaeth fod hyn yn gywir. Mae yna Ffynnon Fihangel, (SH747643) eisoes ym mhlwyf Ffestiniog. Gweler Llygad y Ffynnon rhif 5 (1998)

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 27 NADOLIG 2009

O GWMPAS Y FFYNHONNAU

FFYNHONNAU BRYN-Y-BEDD

YR HEN FFYNNON

Y FFYNNON NEWYDD

Mae Bill Jones wedi llwyddo i gael grant i dorri i lawr y goeden sy’n tyfu ger y ffynnon. Mae hyn yn rhan o gynllun Menter Siabod i ddenu twristiaeth i’r fro. Da yw dweud bod perchennog y gwesty Elen’s Castle yn cefnogi’r fenter i adfer y ffynnon sydd ar dir y gwesty. Mae Bill wedi gweithio’n galed iawn i gael yr arian a bydd mwy o waith yn ei aros a’r criw o gloddwyr brwd fydd yn ei helpu gyda’r gwaith archeolegol o glirio ac ailadeiladu’r ffynnon. Edrychwn ymlaen at gael yr hanes i gyd yn rhifyn nesaf Llygad y Ffynnon.

Yn dilyn nawdd gan CAE Parc Cenedlaethol Eryri, rydym wedi medru gwaredu'r goeden onnen o safle Ffynnon Elan ger gwesty Castell Elen. Roedd gwreiddiau’r goeden yn araf ddinistrio’r ffynnon. Yn ogystal â’r gwreiddiau gallai’r goeden ei hun fod wedi bygwth y safle gan ei bod yn bwdr, a gallasai ddisgyn a difetha popeth. Bill Jones a’i dîm o wirfoddolwyr gliriodd y safle yn barod ar gyfer torri’r goeden. Mae Menter Shiabod wedi gwneud cais am nawdd gan Gronfa Treftadaeth y Loteri Genedlaethol i hwyluso cam nesaf y prosiect. Bydd hyn yn cynnwys cloddio a chyfnerthu’r safle a’i gwneud yn ddiogel i’r cyhoedd gael ymweld â’r lle a chael esboniad am y safle. Rydym yn gobeithio’n fawr y bydd y cais yn llwyddiannus fel y medrwn achub y ffynnon fel y caiff pawb ei mwynhau. Yr unig fynediad i’r ffynnon fydd drwy dir Gwesty Castell Elen. Mae cwmni Coed Alfa, (cwmni lleol) wedi cwblhau’r gwaith o dorri a dymchwel y goeden.

Helen Macnibbler McAteer, Dolwyddelan Menter Shiabod

O GWMPAS Y FFYNHONNAU

FFYNNON ELAN

(SH7352)

O’r diwedd cafwyd dealltwriaeth a chytundeb i alluogi’r llwybr cyhoeddus at y ffynnon i gael ei ddefnyddio fel mynediad ati. Mae Bill Jones a chriw o wirfoddolwyr wedi bod wrthi dros y misoedd diwethaf yn clirio’r safle ac ail- adeiladu’r ffynnon. Edrychwn ymlaen yn eiddgar at gael adroddiad llawn a lluniau yn y rhifyn nesaf o Llygad y Ffynnon.  

Daeth nifer dda o bobl i Ddolwyddelan ar brynhawn Gwener, Mai 22ain i ddathlu’n swyddogol adnewyddiad Ffynnon Gwyddelan Sant.(SH73705248) Ym maes parcio gwesty’r Elen Castle croesawyd pawb gan Bill Jones a dadorchuddiwyd plac yn dweud hanes Gwyddelan Sant a’r ffynnon gan yr Arglwydd Dafydd Ellis Thomas. Mae’r ffynnon ar dir y gwesty. Yna cerddodd pawb ar y palmant gydag ochr mur gardd y gwesty cyn troi ar y dde ac i fyny’r llwybr cul at y ffynnon ei hun. Mae’r safle yn un hynod ddeniadol gyda chlychau’r gog a briallu yn tyfu ar y llethr o gwmpas y ffynnon. Yno hefyd dadorchuddiwyd plac yn union fel yr un yn y maes parcio. Maent wedi eu dylunio gan Falcon D. Hildred, artist enwog sy’n byw ym Mlaenau Ffestiniog.

Mae nifer o unigolion a chymdeithasau wedi bod yn gweithio’n galed i sicrhau fod y ffynnon yn cael gweld golau ddydd unwaith eto. Diolch i Adam a Helen Hardy, perchnogion y safle, am fod mor barod i ganiatáu i Bill a Mary Jones  a Rhys Mwyn ac eraill i ddod yno i gloddio. Cafwyd cymorth ariannol gan Barc Cenedlaethol Eryri i dorri’r goeden oedd yn tyfu ger y ffynnon. Diolch am gefnogaeth Menter Siabod yn sicrhau ariannu gan y loteri er mwyn galluogi i’r gwaith fynd yn ei flaen. Diolch hefyd am gefnogaeth Cymdeithas Hanes Dolwyddelan. Roeddem ni fel Cymdeithas Ffynhonnau Cymru yn rhan o’r gefnogaeth hefyd. Bendithiwyd y ffynnon gan y Parchedig Gerwyn Roberts, Llanrwst. Mae trigolion Dolwyddelan yn ymwybodol iawn o bwysigrwydd y ffynnon a mawr obeithiwn y bydd cenedlaethau’r dyfodol yn ei gwarchod ac yn ei pharchu fel ffynnon sanctaidd arbennig iawn.