DISERTH

i’r de o Landrindod

ADDURNO FFYNHONNAU

Eirlys Gruffydd

Mae rhannau o Loegr yn enwog am addurno’u ffynhonnau ac mae sawl un wedi gofyn imi a oedd yn arferiad gwneud hyn yng Nghymru hefyd. Mae peth tystiolaeth fod pobl yn taenu blodau a changhennau o goed, llwyni a cherrig o gwmpas ffynhonnau yn siroedd Morgannwg, Penfro a Maesyfed pan ymwelid â hwy ar adegau arbennig fel Dydd Calan, ar ddydd Llun y Pasg neu ar Galan Mai.

Ym mhentref Diserth, i’r de o Landrindod, roedd Ffynnon Cewydd. Ef yw’r sant Cymreig sy’n cyfateb i Sant Swithin y Saeson – Cewydd y Glaw. Roedd yn arferiad i addurno’r ffynnon ond daeth hynny i ben ar ddechrau’r ganrif hon. Yn ôl Edward Lhuyd arferai gwragedd yr ardal ymweld â’r ffynnon ar Ddydd Calan ac ar ôl codi dŵr ohoni arferid ei haddurno ag uchelwydd. Y wraig gyntaf i godi’r dŵr fyddai’n cael crop y ffynnawn ac roedd hyn yn ei gwneud hi’n frenhines ymhlith y gwragedd. Caed arferiad tebyg dros y ffin yn Swydd Henffordd lle galwyd y dŵr cyntaf yn flodyn y ffynnon.

Tybed a oes rhywun yn gwybod am enghreifftiau eraill yng Nghymru? Byddai’n ddiddorol clywed amdanynt.

Yn ddiweddar cefais afael ar lyfryn bach o’r enw The Well-Dressing Guide gan Crichton Porteous a gyhoeddwyd yn Derby yn 1962. Roedd yr awdur eisoes wedi cyhoeddi llyfr ar addurno ffynhonnau yn 1949 o dan y teitl The Beauty and Mystery of Well-Dressing ac felly yn gryn awdurdod ar y pwnc. Ei eglurhad ef o’r awydd i addurno ffynhonnau yw fod pobl wedi teimlo’r angen i dalu gwrogaeth i hen dduwiau’r dyfroedd gan fod dŵr yn hanfodol i fywyd. Ofn oedd yn ein hysgogi i aberthu i lynnoedd, afonydd a ffynhonnau. Gall afonydd sy’n gorlifo greu dinistr ofnadwy, fel y gwelsom adeg y Pasg eleni. Gwyddom fod pethau gwerthfawr o aur wedi eu taflu i lynnoedd yma yng Nghymru gan ein cyndadau Celtaidd. Roedd y Rhufeiniaid yn parchu’r ffynhonnau ac wedi iddynt ymadael â’r wlad ac i Gristnogaeth ddod yn rym yn y tir daeth y ffynhonnau yn fannau sanctaidd i’r seintiau. Ffordd o ddiolch iddynt oedd addurno’r ffynnon â choed a blodau a chynnal gwasanaethau ar lan y dyfroedd tawel.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 4 Haf 1998