Home Up

Darowen

Ffynnon Dudur

Darfu i Tristan Gray Hulse a minnau ymweld â Darowen, yn ymyl Machynlleth ym Mhowys, yn Ebrill 2016 i chwilio am Ffynnon Dudur. Dyma ffynnon y sant o’r chweched ganrif, Tudur, a sefydlodd eglwys Darowen, lle y dywedir y’i claddwyd. Bu ganddo gysylltiadau â Sir Ddinbych, hefyd, gan fod ffynnon arall yn Llanelidan yn dwyn ei enw.

Yn ôl cofnod Ymddiriedolaeth Archeolegol Clwyd Powys (PRN 1725), mae Ffynnon Dudur ym mhen gogledd-orllewinol mynwent Darowen, bellach ar ffurf draen y tu allan i wal y fynwent. Yn ôl ffynhonnell arall a ganfûm ar-lein, fodd bynnag, y mae’r ffynnon mewn cae i’r de-ddwyrain o’r eglwys. Mae map Arolwg Ordnans o ddiwedd y 19eg ganrif yn dangos ffynnon (megis ‘W’) yn y man olaf, ond nis enwir. Cysylltais â’r Parchedig Roland Barnes, na wyddai ymhle y ceid Ffynnon Dudur: ond cyfeiriodd ef ni at Mrs Wigley, un o’r trigolion lleol, a gytunodd i’n cyfarfod yn yr eglwys. Cyfarfuom yn ôl ein cynllun, ac er na wyddai Mrs Wigley, chwaith, ymhle’r oedd ffynnon y sant, roedd yn ymwybodol o’r ffynnon yn y cae.

O flaen yr eglwys mae clwt bach trionglog o dir a ddefnyddir yn faes parcio, gyda lôn fach yn arwain i lawr oddi yno. Ar yr ochr chwith, ym mhen y lôn, ceir giât sy’n arwain i mewn i gae. I’r chwith o’r giât ceir hen bwmp haearn, ac i’r dde, tŷ unllawr o’r enw Caerffynnon. Yn y cae y mae’r llwybr yn mynd yn syth ymlaen hyd ymyl gardd y tŷ unllawr, ac yn union y tu draw i ben yr ardd, ar y dde, ceir pant gwlyb wedi’i ffensio, yn llawn tyfiant, lle gellid gweld y ffynnon yn union yn ei ganol: ond mae wedi’i hesgeuluso’n arw.

Y mae’r hyn sy’n ymddangos yn debyg i glawr carreg wedi’i guddio, gan fwyaf, tan ddalennau haearn gwrymiog, gyda changhennau o’r gwrych amgylchynnol (sydd wedi tyfu’n wyllt) yn gorwedd o gwmpas. Wrth inni edrych ar y ffynnon, daeth y ffermwr i’r golwg, a chadarnhaodd yntau nad yw’r ffynnon byth yn hesb: ond ni wyddai ai Ffynnon Dudur oedd ai peidio. Defnyddid y dŵr, ers llawer dydd, gan yr ysgol a’r preswylwyr lleol, gyda phwmp wrth giât y cae er eu cyfleuster.

Ni chanfûm eto unrhyw gadarnhad dogfennol hanesyddol mai hon, mewn gwirionedd, yw Ffynnon Dudur, ond ymddengys hynny’n debyg. Mae cyfeiriad hanesyddol at y ffynnon mewn tirlyfr o 1663, lle y dywedir y’i lleolid ar dir llan Darowen, ac y mae’r cae lle gwelsom y ffynnon yn ddigon agos i’r eglwys i fod yn rhan o’r tir hwnnw. Ar fap degwm o ddechrau’r 19eg ganrif mae’r enw ‘Pant y pistill’ ar y cae, ond ysywaeth heb enwi’r pistyll ei hun: ond yr oedd ganddo ei amgae sylweddol ei hun, ac yr oedd popeth yn ei gylch yn cefnogi ein teimlad mai hon, yn wir, yw Ffynnon Dudur.   

Ffynnon Dudur (parhad). Yr oedd y Parchedig Barnes wrth ei fodd o glywed am ein hymweliad, ac ni wastraffodd amser cyn ymweld â’r ffynnon ei hun. Dywedodd wrthym y bwriadai wneud ymweliad â’r ffynnon yn rhan o wasanaethau bedyddio yn y dyfodol.

Janet Bord

Awst 2016  

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 41 Nadolig 2016.

 cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccff

 

Home Up