CYNWIL ELFED

FFOSANNA

(SN 357324)

Dyma wybodaeth am FFYNHONNAU SIR GAERFYRDDIN o gyfrol CASGLIAD O LÊN GWERIN SIR GAERFYRDDIN gan y Parch D.G. Williams. Cyhoeddwyd y gwaith am y tro cyntaf yn 1895 gan Gymdeithas yr Eisteddfod Genedlaethol. Cyhoeddwyd copi argraffedig o’r gyfrol yn 1996 gan Gyngor Sir Gaerfyrddin. Gwelir yr wybodaeth ganlynol ar dudalennau 83 i 85. (Cadwyd at y sillafu fel y’i ceir yn y gwreiddiol.)  

Ym mhlwyf Cynwil y mae hon. A oes berthynas, fel y myn rhai, rhwng yr enw a’r geiriau Lladin fons sana – “ffynnon iach”? Bu hon yn enwog iawn ddegau o flynyddoedd yn ôl. Dywedai hen wraig wrthyf fod yma, yn gynnar yn y ganrif hon, hen ŵr go hynod yn byw yn agos i’r ffynnon: cadwai rywfath o ddelwau o’i chylch. Neu, fel y cefais yr hanes gan un arall, os byddai dyn ieuanc yn dyfod yn was o ryw ardal ddieithr i’r fferm y mae y ffynnon ar ei thir, rhoddai yr hen ŵr gart a cheffyl iddo ’mofyn cerryg o’i ardal enedigol, neu unrhyw ardal arall y gwyddai am dani os byddai yn gwybod am gerryg dipyn yn hynod o rhywle. Un yn neillduol a ai â’r cart i ’mofyn carreg fel yma, pan y dychwelai, sylwai ei feistr arno, ac edrychai ar y garreg; ystyriai ei bod yn rhagori ar ddim oedd yno eisoes, a dywedai y meistr wrth ei was newydd: “Was dierth, y mae bendith gyda thi os deli ymlaen.” Dyna’r esboniad traddodiadol ar y cylch mawr o gerryg sydd o gwmpas y ffynnon hyd heddiyw. A oes berthynas rhwng y traddodiad yma am ddod â cherryg ar Ffynnon Ffosanna a’r hen arferiad o daflu cerryg, yn fath o offrwm i’r gallu sy’n iachau, fel y gwneir gyda Ffynnon Yclaburn yn Ynysoedd Shetland? Y mae traddodiadau ar lafar gwlad am bobl yn cael eu hiachau yn rhyfedd gan ddwfr Ffynnon Ffosanna. Deuai pobl yno ar eu ffyn, ond taflent hwy ar ôl yfed y dŵr. Cawsai ymwelwyr lety mewn tŷ ffarm yn agos i’r ffynnon, ond un o amodau y llety oedd iddynt adael eu ffyn yno pan yn ymadael yn holliach.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 18 Haf 2005

ccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc