Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol Cymdeithas Ffynhonnau Cymru

Canolfan Tan-y-bwlch, Maentwrog, 21.7.2018.  

COFNODION.

Yn bresennol: Eirlys Evans-Gruffydd (Cadeirydd), Robin Gwyndaf (Llywydd Anrhydeddus),

Howard Huws (Ysgrifennydd), Gwyn Edwards (Trysorydd), Dennis Roberts (Archwiliwr Mygedol), Elizabeth Rees, Anne Owen.

1. Croeso’r Cadeirydd.

               Croesawyd pawb i’r cyfarfod gan y Cadeirydd.

2. Ymddiheuriadau.

                Anne Williams.

3. Cofnodion Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol 2017, a materion yn codi.

Darllenwyd cofnodion y Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol blaenorol, ac fe’u cafwyd yn gywir.

Materion yn codi:

 a). Adolygu’r rhestr aelodaeth.

Mae’r rhestr aelodaeth bresennol yn cynnwys 84 aelod, o ba rai y mae 39 yn aelodau am oes, 24 yn talu trwy archeb banc, a 21 yn talu’n flynyddol. Collwyd rhai aelodau oherwydd henaint, ond enillwyd sawl aelod newydd. Canmolwyd gwaith y Trysorydd a’r Archwiliwr, am iddynt roi trefn ar y rhestr.

Barn y Llywydd oedd bod angen cael yr aelodau i weithredu. Mae derbyn a darllen “Llygad y Ffynnon” yn gymeradwy, ond mae angen cynnig rhagor. Cafwyd Cyfarfod Cyffredinol llwyddiannus ddwy flynedd yn ôl, yng Nghlynnog Fawr, pan ddaeth llawer ynghyd, ac efallai y bu’r lleoliad o gymorth, gan fod yn fwy hwylus i drwch yr aelodau, a bod pobl wedi arfer dod yno i gyfarfodydd o’r fath. Roeddem hefyd yn ennill  aelodau newydd pan gynhelid y Cyfarfod Cyffredinol adeg yr Eisteddfod Genedlaethol: ond gwell fyddai peidio â chyfuno’r ddau achlysur.

Tynnodd y Llywydd sylw at sut y mae Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru’n anfon rhaglen flynyddol at aelodau, yn nodi pa weithgareddau a gynhelir, ymhle, a sut ddarpariaeth fydd ar eu cyfer: mae’n fath o wahoddiad personol i ymuno yn y gweithgareddau hynny.

 b). Archifau’r Gymdeithas.

 Y mae’r archifau i’w trosglwyddo gan y Cadeirydd i’r Llywydd heddiw ar gyfer eu cludo i’r Llyfrgell Genedlaethol. Mae digon o ddeunydd ynddynt i gynnal arddangosfa neu ysgrifennu traethawd doethuriaeth.

c). Mynegai cynnwys “Llygad y Ffynnon” rhifynnau 1-41.

Mae’r Ysgrifennydd wedi cyfieithu a chywiro’r mynegai electronig a luniwyd gan Ian Taylor, a’r Archwiliwr yn awr yn ceisio ei ddwyn i drefn ar gyfer ei lanlwytho i wefan y Gymdeithas a’i roi ar gryno-ddisg. Canmolwyd y sawl fu wrth y gwaith, yn enwedig Ian Taylor.

Penderfynwyd anfon o’r cyfarfod i ddiolch i Ian Taylor.

Penderfynwyd gyrru copi o’r cryno-ddisg i’r Llyfrgell Genedlaethol, a thynnu sylw ato yn “Llygad y Ffynnon”.

Penderfynwyd rhoi gwybod amdano i ddarllenwyr “Y Casglwr”, “Llafar Gwlad” a “Fferm a Thyddyn”, hefyd.

Awgrymodd yr Archwiliwr y dylid cyfieithu gwybodaeth am un ffynnon ar y tro o wefan “Well Hopper”, hefyd, a’i chynnwys yn fersiwn digidol “Llygad y Ffynnon”, onid yr un papur hefyd. Byddai’n rhaid gofyn caniatâd “Well Hopper”, wrth gwrs.

ch). Ffurflen archeb banc y Gymdeithas.

Clywyd fod ceisio trefnu i aelodau sefydlu archebion banc, a chael y banciau i ufuddhau iddynt, yn waith parhaus. Llwyddwyd i gael rhagor o bobl i dalu’r tâl aelodaeth archeb banc, ond er i’r banciau’n derbyn ffurflenni, mae rhai mwy effeithlon na’i gilydd wrth eu prosesu. Nifer fechan o archebion sy’n peri trafferth,  ond y mae angen mynd ar eu holau nhw eto. Y drefn fwyaf effeithiol yw i’r aelodau eu hunain gysylltu â’u banc gan roi cyfarwyddyd i’r banc weithredu, ac yna rhoi gwybod i’r Gymdeithas. Bydd y fantolen nesaf yn dangos pwy’n union y mae problem â nhw oherwydd nad yw’r banc wedi gweithredu. Mae’r broblem waethaf lle nad oes modd i aelodau fynd i’w cangen leol i drafod y mater, ac nid yw bod rhai banciau wedi cau canghennau lleol, ac eraill heb swyddfeydd canghennol (y Co-op, er enghraifft) o gymorth.

d.) Taflen aelodaeth y Gymdeithas.

Mae’r daflen wedi’i chynhyrchu, a chymal Diogeledd Data Personol wedi’i gynnwys.

dd.) Disgrifiad o gynnwys cist wybodaeth Barry a Thelma Webb.

Mae gwaith rhestru cynnwys archifau Barry a Thelma Webb yn mynd rhagddo, gan gymaint o ddeunydd sydd yn y casgliad. Mae Barry a Thelma yn gobeithio y medrant ddod i’r cyfarfod yn yr Eisteddfod, lle cânt eu hanrhydeddu gan y Gymdeithas. Y mae’r Llywydd am wneud y trefniadau angenrheidiol, ac wedi archebu rhodd ar eu cyfer. Bydd yr Ysgrifennydd yn cyfieithu ar y pryd yn y cyfarfod.

Gofynnodd Ysgrifennydd i’r Llywydd am grynodeb neu gopi o’r anerchiad ynghylch “Ffynhonnau Caerdydd” y bwriedir iddo’i draddodi yng nghyfarfod y Gymdeithas yn yr Eisteddfod Genedlaethol, ar gyfer “Llygad y Ffynnon”. Awgrym yr Archwiliwr oedd y dylai rhywun dynnu lluniau o’r cyfarfod yng Nghaerdydd ar gyfer rhifyn nesaf y newyddlen.

Mae’r Llywydd hefyd wedi sicrhau casgliad Dafydd Guto Ifan o wybodaeth am lynnoedd, ogofeydd a ffynhonnau Cymru ar gyfer Amgueddfa Werin Cymru.

4. Cofnodion Cyfarfod Pwyllgor y Gymdeithas, 24.4.18 yn Nhan-y-bwlch, a materion yn codi.

a).    Cydymffurfio â’r Rheoliad Diogelu Data Cyffredinol.

Gwnaed ymdrech deg i gydymffurfio â gofynion y Rheoliad trwy gymryd camre pendant i gysylltu ag aelodau, rhoi gwybod iddynt eu hawliau, a gwahodd eu hymateb. Ychydig llai na hanner yr aelodau sydd wedi ymateb, ond byddys yn  dyfalbarhau, ac yn cysylltu â’r holl aelodau fel arfer yn y cyfamser. Yn achos unrhyw gais gan yr awdurdodau, er mor annhebygol hynny, gellir profi bod swyddogion y Gymdeithas wedi cyflawni eu dyletswydd yn y maes hwn. Diolchwyd i Dennis Roberts am ei waith.

b).    Paratoi a chyhoeddi cyfrol ynghylch ffynhonnau de Cymru.

Clywyd fod y Cadeirydd wedi cofnodi ffynhonnau Mynwy, a bod rhai Sir Gaerfyrddin a Sir Penfro (yn ogystal â Cheredigion) wedi’u cofnodi gan Ymddiriedolaeth Archeolegol Dyfed. Gedy hynny Forgannwg yn unig. Awgrymodd y Llywydd y dylid  cael llungopïau o ddeunydd perthnasol yn archif y Gymdeithas cyn ei yrru i’r Llyfrgell Genedlaethol, neu drefnu i’w lungopïo yno. Mae amser y Cadeirydd yn brin, ond nid oes dim pwysau arni o du’r Gymdeithas Ffynhonnau, a bydd y Gymdeithas yn rhoi pob cefnogaeth iddi.

c).    Cyfarfod y Gymdeithas yn Eisteddfod Genedlaethol Caerdydd, a sicrhau cyflenwad o ffurflenni ymaelodi ar gyfer y “Lle Hanes”. 

Trefnwyd argraffu cyflenwad digonol o ffurflenni, a gosod hysbysiad Diogelu Data Personol arnynt.

Penderfynwyd nad yw’r Gymdeithas yn talu am le yn y Lle Hanes eleni, felly ni fydd  bwrdd penodol yno ar gyfer y Gymdeithas: ond gellid rhoi ôl-rifynnau “Llygad y Ffynnon” ar fyrddau cymdeithasau eraill yno. Pris cael bwrdd yn y Lle Hanes yw £220 eleni. Gan y byddai hynny’n dwyn y Gymdeithas i sylw rhagor o aelodau dichonol, ac na fyddai angen ond 10 aelod newydd er mwyn adennill costau’r Ffi, penderfynwyd rhoi ar raglen y cyfarfod Pwyllgor nesaf fod y Gymdeithas yn gwneud cais am fwrdd yn y Lle Hanes yn Eisteddfod Genedlaethol Sir Conwy (Llanrwst) 2019.

ch).  Ymbresenoli yn Eisteddfod Genedlaethol Sir Conwy 2019.

Penderfynwyd ymbresenoli, a chael Gareth Pritchard i gyflwyno anerchiad yno.

Yr Ysgrifennydd i wahodd Gareth Wyn Pritchard, Llandudno.

d).    Cysylltu ag unigolion gan ofyn iddynt a fyddai ganddynt ddiddordeb mewn dod yn aelodau o Gyngor y Gymdeithas.

Wedi tynnu’r rhestr, mynegodd Anne Owen ei bod yn anfodlon, oherwydd nad yw’n teimlo bod ganddi mo’r doniau angenrheidiol. Cafwyd sêl bendith y Cyfarfod i alluogi’r Ysgrifennydd i gysylltu â’r gweddill ar y rhestr.

Penderfynwyd y gellir gweithredu penderfyniadau’r Pwyllgor Gwaith heb sêl bendith y Cyfarfod Cyffredinol dilynol, o hyn ymlaen.

Penderfynwyd cynnwys Jane Beckermann, Llanelian-yn-Rhos, ar y rhestr.

dd).  Ailgyhoeddi’r alwad am Swyddog Cyhoeddusrwydd yn “Llygad y Ffynnon”.

Gwnaed hynny, ond ni chafwyd ymateb. Dywedodd y Llywydd y byddai’n cael gair â rhai pobl y mae’n eu hadnabod. Y mae’n bosibl y gallai rhai o blith yr enwau ar y rhestr aelodau pwyllgor newydd dichonol gynorthwyo, os derbyniant y cynnig.

e).    Ailysgrifennu at y Comisiwn Henebion ynghylch cynnal arolwg safonol o ffynhonnau.

Penderfynwyd y dylai’r Ysgrifennydd fwrw ymlaen â hynny.

f).     Cynnwys manylion ychwanegol yn “Llygad y Ffynnon”.

Gwnaed hynny.

5. Adroddiad yr Ysgrifennydd.

Gweithredwyd pob penderfyniad, a bydd medru gweithredu penderfyniadau’r Pwyllgor Gwaith heb ymgynghori â’r Cyfarfod Cyffredinol dilynol o gymorth gyda’r gwaith.

6. Adroddiad y Trysorydd.

Yn dilyn ymgyrch adnewyddu aelodaeth yn yr hydref, nid yw’r sefyllfa ariannol ddim gwaeth nag y bu flwyddyn yn ôl. Mae angen cael trefn efo’r talu trwy’r banc, i gael pawb i dalu ar yr un pryd. Diolchodd y Trysorydd i’r Archwiliwr a’r Ysgrifennydd am eu cymorth mawr.

Gan fod y Llywydd eisoes wedi talu £50 o’i boced ei hun i Tegwyn Jones, Bow Street, am waith llythrennu’r dystysgrif a gyflwynir i Barry a Thelma Webb, cytunwyd y dylai’r Gymdeithas dalu am fframio’r dystysgrif.

Penderfynwyd talu £47 am y gwaith hwnnw.

7. Adroddiad yr Archwiliwr Mygedol.

Clywyd fod y cyfrifon yn gywir ac mewn trefn.

8. Adroddiad Golygydd “Llygad y Ffynnon”.

Dywedodd y Golygydd yr hiraethai am gael cynnwys rhagor o dudalennau yn y fersiwn papur, ond y derbynia bod yr arian ar gyfer hynny’n brin. Galwodd am ragor o gyfraniadau i’r “Llygad” gan yr aelodau, er mwyn helaethu amrywiaeth y cynnwys.

9. Cynlluniau ar gyfer y dyfodol.

Bu’r gynhadledd a gynhaliwyd yn Llandudno yn llwyddiannus iawn, ond yn waith mawr. Os ceir rhagor o aelodau pwyllgor, efallai y byddent yn barod i drefnu achlysur cyffelyb. Os felly, dywedodd y Llywydd, byddai angen trefnu rhaglen gynhwysfawr, taith o amgylch ffynhonnau lleol, cinio, cylchlythyr i’r holl bapurau bro, a gwahoddiad ysgrifenedig i’r aelodau ac eraill ledled Cymru ddigon o flaen llaw.

Penderfynwyd ceisio trefnu cynhadledd yn ardal yr Wyddgrug ar ddydd Sadwrn yr 20^fed o Orffennaf 2019, er cof am Ken Gruffydd. Gellid ei chynnal mewn festri capel lleol, er enghraifft, gydag ymweliad â ffynhonnau lleol i ddilyn. Neilltuid rhan gyntaf y gynhadledd i Gyfarfod Cyffredinol Blynyddol y Gymdeithas. Y Cadeirydd i ymholi am fan cyfarfod addas yn ardal yr Wyddgrug, a’r aelodau eraill i’w chynorthwyo gyda’r trefniadau. 

10. Unrhyw fater arall.

Dywedodd yr Ysgrifennydd ei fod i draddodi cyflwyniad ynghylch “Ffynhonnau Sanctaidd Cymru” gerbron Cymdeithas Hanes y Tair Llan, Melin Wnda ym mis Mawrth 2019. Bydd yn achub y cyfle i dynnu sylw at weithgareddau’r Gymdeithas ac i rannu taflenni ymaelodi.

Gan nad oedd dim rhagor i’w drafod, daeth y cyfarfod i ben am 12:05 o’r gloch. Ymneilltuodd yr aelodau i ginio, gyda rhai’n ymweld wedi hynny â Ffynnon Frothen, Llanfrothen. Gellir dweud inni ganfod y man, ond ei bod yn hollol hesb. O gofio tywydd haf eleni, nid oedd hynny’n syndod.

LLYGAD Y FFYNNON   Rhif 45 Nadolig 2018

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc

Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol Cymdeithas Ffynhonnau Cymru

Festri Capel Bethesda, Stryd Newydd, Yr Wyddgrug, 13.7.2019.

Cofnodion

Yn bresennol: Eirlys Gruffydd-Evans (Cadeirydd), Robin Gwyndaf (Llywydd),

Howard Huws (Ysgrifennydd), Gwyn Edwards (Trysorydd), Dennis Roberts (Archwiliwr Mygedol), Elizabeth Rees, Anne Owen, Mike Farnworth, Y Parch. Graham Murphy.

1. Croeso’r Cadeirydd. Croesawyd yr aelodau i’r cyfarfod a bu iddynt eu cyflwyno’u hunain i’r aelodau eraill.

2. Ymddiheuriadau. Eleri Gwyndaf, Ian Taylor.

3. Cofnodion Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol 2018, a materion yn codi.

Cynigiwyd fod y cofnodion yn gywir, a chymeradwywyd hynny.

Materion yn codi:

 a). Diolchwyd i Dennis Roberts am baratoi dadansoddiad o leoliad daearyddol yr aelodau a’r modd y maent yn talu am eu haelodaeth. Parthed cryno-ddisg mynegai “Llygad y Ffynnon”: adroddodd Dennis fod angen llawer o waith sicrhau bod pob ffynnon yn y sir gywir, ond bod y drafft cyntaf wedi’i baratoi ers mis Chwefror. Ni chafodd amser i fwrw ymlaen â’r gwaith ers hynny, ond gobeithia y caiff yn y dyfodol agos.

 b). Archifau’r Gymdeithas. Mae’r rhain wedi’u trosglwyddo i’r Llyfrgell Genedlaethol.

 c). Cyfieithu gwybodaeth o “Well Hopper”. Mae hynny i ddigwydd pan fo angen, ond ar hyn o bryd mae yna ddigon o ddeunydd arall ar gyfer “Llygad y Ffynnon”.

 ch). Ffurflen archeb banc. Gwnaed hynny.

 d). Taflen aelodaeth. Gwaned hynny.

 dd). Anrhydeddu Thelma a Barry Webb. Anrhydeddwyd y ddau mewn cyfarfod yn Eisteddfod Genedlaethol Caerdydd 2018. Mae cyfieithiad o’r adroddiad yn “Llygad y Ffynnon” wedi’i roi i Thelma a Barry. Mae eu casgliad o wybodaeth ynghylch ffynhonnau bellach yn yr Amgueddfa Werin. Cadarnhaodd y Llywydd y bydd yn gyrru  fersiwn terfynol o erthygl “Ffynhonnau Caerdydd” at olygydd “Llygad y Ffynnon”. Talwyd am fframio tysteb i’r Webbiaid hefyd.

 e). Diogeledd gwybodaeth. Gweithredwyd yn unol â gofynion y gyfraith.

 f). Cyhoeddi cyfrol ynghylch ffynhonnau Morgannwg. Y Cadeirydd yn gobeithio dechrau ar y gwaith yn y dyfodol agos.

 ff). Cais am fwrdd yn “Lle Hanes” Eisteddfod Genedlaethol 2019. Clywyd nad yw’r Fforwm Hanes am fod â bwrdd yn yr Eisteddfod eleni, ond y bydd â bwrdd yn Eisteddfod Genedlaethol Tregaron 2020.

 g). Eisteddfod Genedlaethol Llanrwst. Mae cyfarfod wedi’i drefnu, a Gareth Wyn Pritchard wedi derbyn gwahoddiad i draddodi cyflwyniad yng nghyfarfod y Gymdeithas yno ynghylch ffynhonnau Llandudno. Penderfynwyd y dylai’r Cadeirydd gadeirio’r cyfarfod, neu oni all hi fod yn bresennol, yr Ysgrifennydd. Mae angen sicrhau bod yno offer, sef gliniadur, taflunydd a sgrin, a’u bod oll yn cydweithio â’i gilydd.

ng). Cysylltu ag unigolion i fod yn aelodau o Bwyllgor y Gymdeithas. Gwnaed hynny, ond bach o ymateb fu.

 h). Ailgyhoeddi’r alwad am Swyddog Cyhoeddusrwydd. Ni fu ymateb.

 i) Ailysgrifennu at y Comisiwn Henebion ynghylch cynnal arolwg safonol o ffynhonnau. Gwnaed hynny, a chafwyd ymateb. Ymateb yn awgrymu nad oes gan y Comisiwn mo’r adnoddau ar hyn o bryd, oherwydd toriadau, ac awgrymu y gallai’r Gymdeithas Ffynhonnau geisio arian o ffynonellau eraill.

Mae’r llythyr yn cydnabod, o leiaf, fod ffynhonnau yn rhan o faes diddordeb y Comisiwn. Penderfynwyd y dylid ysgrifennu’n ôl gan ddiolch am eu hawgrymiadau a bod y Comisiwn yn cydnabod yr angen am gofnodi ffynhonnau.

4. Adroddiad yr Ysgrifennydd.

a). Ffynnon Fair, Llanfair-is-gaer. Adeg yr ymgynghoriad ynghylch adeiladu ffordd osgoi Caernarfon, aethpwyd â swyddogion y contractwyr (Jones Bros., Rhuthun) i’r safle, dangoswyd y ffynnon iddynt, a chafwyd addewid y nodid hynny’n ofalus wrth gynllunio’r gwaith. Ddiwedd Ebrill gwelwyd fod y gwaith cloddio wedi dod yn beryglus o agos at y ffynnon, a gyrrwyd neges at Bryn Williams, swyddog Jones Bros, yn mynegi pryder. Cysylltwyd â Chyngor Gwynedd ar yr un pryd.

Erbyn dechrau Mai roedd y ffynnon yn y cyflwr y mae heddiw. Gyrrwyd at yr Aelod Seneddol a’r Aelod Cynulliad lleol, at Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, ac at y wasg a’r cyfryngau. Ni chafwyd unrhyw ymateb swyddogol, namyn datganiad bod y Llywodraeth “wedi ystyried presenoldeb Ffynnon Fair trwy ‘bob cam o'r broses ddatblygu”.

Os dim arall, darfu i’r gohebu a’r datgan dynnu sylw at y ffynnon hon yn neilltuol, a phwnc ffynhonnau sanctaidd yn gyffredinol. Mae dŵr y ffynnon yn dal i lifo trwy bibell blastig, a bydd rhaid disgwyl i’r gwaith ddarfod cyn y gellir gweld a oes modd adfer y safle.

b). Ffynnon Ddyfnog, Llanrhaeadr yng Nghinmeirch. Fis Mai mynegwyd pryderon wrth yr Ysgrifennydd ynghylch cynlluniau i ddatblygu safle Ffynnon Ddyfnog yn Llanrhaeadr, gerllaw Dinbych yn ganolfan addysg/ymwelwyr. Yn benodol, pryderon y gallai gwaith hwyluso mynediad at y safle a darparu cyfleusterau addysgol yno ddifrodi safle bregus sydd, efallai, yn enghraifft brin iawn o addasu ffynnon sanctaidd ganoloesol yn ganolfan adfer iechyd, yn “sba” yn y cyfnod modern cynnar.

Ysgrifennwyd at yr awdurdodau lleol (Cyngor Llanrhaeadr a Chyngor Sir Ddinbych) ac at Cadw yn mynegi pryder ynghylch hyn. Y canlyniad fu cyfarfod ar y safle ddechrau Mehefin gyda chynrychiolwraig y rhai sydd y tu ôl i’r bwriad, pryd y bu iddi esbonio beth yn union oedd mewn golwg ganddynt.

Os yw’r grŵp sy’n pwyso am newid y safle yn cadw at yr hyn a esboniwyd wrth yr Ysgrifennydd, ei farn ef yw na fydd hynny’n difrodi’r lle. Ni fydd y “cyfleusterau addysgiadol”, er enghraifft, fawr mwy nag eisteddfa awyr-agored, ac ni fwriedir codi adeiladau ychwanegol. Dipyn o syndod, fodd bynnag, fu deall y bu hyn ar y gweill ers sawl blwyddyn, ond nad oedd Cadw’n ymwybodol ohono hyd nes i’r Ysgrifennydd dynnu sylw at y peth: a hynny mewn man lle mae sawl heneb restredig.

Dywedodd yr Ysgrifennydd yr ofnai fod hyn, ac achos Llanfair-is-gaer, yn tanlinellu, unwaith yn rhagor, yr angen am ddiogelu ffynhonnau sanctaidd o dan yr un  ddeddfwriaeth ag y sy’n diogelu henebion eraill, er, efallai, nad yw safle’r ffynnon yn cynnwys unrhyw adeiladwaith. Y mae yna broses gofrestru, ond y mae’n gofyn am dystiolaeth fanwl ynglŷn â phob un safle unigol, ac nid yw traddodiad llafar fel petai’n cyfrif llawer tuag at hynny. Yn achos Ffynnon Ddyfnog, mae yna adeiladwaith: yn achos Ffynnon Fair, nid oes yna ddim: dim ond dogfen, enwau lleoedd cyfagos, a thraddodiad llafar. Eto, mae’r naill, fel y llall, yn rhan o’n treftadaeth ni.

Mae sefyllfaoedd fel hyn yn rhwym o godi, drachefn a thrachefn, hyd nes y bo mesur o ddiogelwch cyfreithiol i ffynhonnau sanctaidd. Mae’n amlwg nad ydi’r cyrff mwyaf perthnasol – Y Comisiwn Henebion a Cadw – am symud i’r cyfeiriad hwnnw o’u gwirfodd, felly rhai pwyso arnynt. Awgrymodd yr Ysgrifennydd y gallai’r Gymdeithas  lythyru, gohebu â’n haelodau seneddol a chynulliad, a ryddhau datganiadau; creu cyhoeddusrwydd, hynny yw, a gorfodi’r awdurdodau i ymateb. Rhaid i’r Gymdeithas  fod yn fwy na chorff cofnodi: rhaid iddi weithredu er mwyn sicrhau dyfodol i’n ffynhonnau sydd yn rhan mor werthfawr o’n treftadaeth ni fel cenedl.

c). Dywedodd yr Ysgrifennydd iddo draddodi cyflwyniadau ynghylch ffynhonnau sanctaidd gerbron Clwb Cinio Arfon ym Mrynrefail ar 1af o Fawrth a Chymdeithas Hanes y Tair Llan yn Llandwrog ar y 12fed o Fawrth. Mynegwyd cryn ddiddordeb ym mhwnc ffynhonnau sanctaidd, a bu’n gyfle i rannu ôl-rifynnau o “Llygad y Ffynnon” a thaflenni aelodaeth.

Canmolwyd yr Ysgrifennydd am y gwaith cyhoeddusrwydd.

5. Adroddiad y Trysorydd.

Cafwyd adroddiad y Trysorydd, a ddangosodd ostyngiad o £203.61c yn y cyfrif banc rhwng 1.7.18 a 1.7.19, o £2,399.95 i £2,196.34c. Hynny’n rhannol oherwydd talu am argraffu “Llygad y Ffynnon”: cyflwynwyd 3 siec dâl gan y wasg yn ystod y flwyddyn ariannol ddiwethaf, ond ni chyflwynir rhagor na dwy yn ystod y flwyddyn ariannol hon. Mynegodd mai dymunol iawn fyddai cynyddu aelodaeth, a phenderfynwyd  gadael ffurflenni aelodaeth ym mhebyll cymdeithasau cyffelyb eu diddordebau yn yr Eisteddfod Genedlaethol eleni. Cytunodd Mike Farmworth i fynd â ffurflenni ag ef,  gan ei fod yn darlithio ar bwnc ffynhonnau ym Mhenbedw a Dinbych. Diolchodd y Trysorydd i Dennis Roberts am ei gyngor a’i gymorth parod, ac i Howard Huws: mae gwaith cadw trefn ar yr arian ac ar y rhestr aelodaeth yn waith tîm. Pwysleisiodd Dennis Roberts fod angen cynyddu aelodaeth er mwyn cadw’r llyfrau yn y du. Mae gyrru 51 copi o “Llygad y Ffynnon” drwy’r post yn golygu gwario, ond y mae 30 aelod yn derbyn copi electronig, bellach.

Dywedodd y Llywydd fod rhai cymdeithasau wedi dileu’r cynnig i dalu unwaith am oes o aelodaeth, neu’n gwahodd y rhai sydd eisoes yn aelodau am oes i dalu’n flynyddol neu wneud cyfraniad. Penderfynwyd gwahodd aelodau am oes i godi aelodaeth flynyddol, trwy’r banc, a derbyn copi electronig o “Llygad y Ffynnon”. Penderfynwyd cynnwys eitem yn rhifyn nesaf “Llygad y Ffynnon” yn apelio at aelodau am oes presennol i wneud hynny. Dywedodd y Cadeirydd iddi dalu £30 o’i gwirfodd am logi ystafell y Cyfarfod Cyffredinol heddiw’r 13eg o Orffennaf 2019.

6. Adroddiad yr Archwiliwr Mygedol.

Adroddwyd fod y cyfrifon oll yn gyflawn ac yn gywir.

7. Adroddiad Golygydd “Llygad y Ffynnon”.

Adroddodd y Golygydd fod digon o ddeunydd ar gyfer “Llygad y Ffynnon” ar hyn o bryd, ond anogodd yr aelodau i barhau i yrru cyfraniadau, er mwyn amrywio’r cynnwys. Diolchodd i Dennis Roberts am ei gymorth technegol. Derbyniwyd awgrym Dennis Roberts y dylid datgan yn y copi printiedig y deunydd ychwanegol sydd yn y copi electronig. Dywedodd y Golygydd y dylid argraffu llai o gopïau papur – o 70 i 55, hyd yn oed os nad yw hynny’n gwneud fawr o wahaniaeth yn y pris. Gyrrir copïau electronig i’r Llyfrgell Genedlaethol, yr Amgueddfa Werin, ac i Ymddiriedolaeth Ceredigion. Penderfynwyd y dylid gyrru copïau electronig i’r Gymdeithas Enwau Lleoedd, Cymdeithas Llafar Gwlad, Cadw a Chomisiwn Brenhinol Henebion Cymru, hefyd.

8. Cynlluniau ar gyfer y dyfodol.

Ar gynnig y Llywydd, penderfynwyd y dylai’r Ysgrifennydd drefnu’r Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol nesaf ym Mangor ar ddydd Sadwrn yng Ngorffennaf 2020, gyda thaith o gwmpas rhai o ffynhonnau’r ardal i ddilyn yn y prynhawn.

Trafodwyd Eisteddfod Ceredigion 2020 yn Nhregaron. Awgrymodd y Llywydd y gallai  Mike Farnworth gynorthwyo gyda’r ochr dechnegol, ac efallai traddodi cyflwyniad ynghylch Ffynhonnau Ceredigion.

Os cynhelir Eisteddfod Genedlaethol 2021 yng Nghaernarfon, awgrymwyd y gallai’r  Ysgrifennydd draddodi yno ynghylch ffynhonnau’r ardal honno.

9. Unrhyw fater arall.

Ffynnon Sulien, Corwen. Adroddodd y Cadeirydd ei bod wedi ceisio ymweld â Ffynnon Sulien yng Nghorwen, ond bod y fynedfa wedi’i chau, gyda weiren bigog am y giât a rhybuddion ynghylch cŵn gwarchod ar y safle. Ofer fu pob ymgais i gysylltu â’r perchnogion presennol. Cyflwynodd i’r Cyfarfod ddeiseb oddi wrth y Gymdeithas at y perchnogion, yn eu hatgoffa bod y ffynnon yn Safle Rhestredig y mae’r gyfraith yn ei diogelu rhag ei handwyo neu’i newid mewn unrhyw ffordd, ac yn gofyn am fynediad rhesymol at y ffynnon.

Penderfynwyd y dylid cyflwyno’r ddeiseb ar lun llythyr oddi wrth swyddogion y Gymdeithas, yn ddwyieithog gyda’r Gymraeg yn gyntaf a’r Saesneg yn ail mewn inc o liw gwahanol. Yr ysgrifennydd i lunio’r llythyr ac i’w yrru ogylch y swyddogion er mwyn cael eu llofnodion, cyn ei yrru ymlaen at berchnogion Ffynnon Sulien.

Penderfynwyd y dylid ysgrifennu i’r un perwyl at Cadw, gan dynnu sylw at y sefyllfa a gofyn iddynt ymateb, ac at Gyngor Tref Corwen a Chyngor Sir Ddinbych hefyd. 

10. Dyddiad a lleoliad y Cyfarfod Cyffredinol nesaf.

Cynhelir y Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol nesaf ym Mangor yng Ngorffennaf 2020. Yr Ysgrifennydd i drefnu.

Gwibdaith y pnawn.

Wedi’r Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol yn y bore, aeth yr aelodau ar wibdaith er mwyn ymweld â thair ffynnon:

a). Ffynnon Degla, Llandegla. Cafwyd fod y ffynnon yn weddol dda ei chyflwr, ond achubodd y Trysorydd (gan fod ganddo esgidiau priodol) y cyfle i dynnu brigau allan ohoni. Mae yno fwrdd gwybodaeth ynghylch defnydd y ffynnon ar gyfer defod iacháu’r “digwydd” neu “glwyf Tegla” (epilepsi), a chanfuwyd yno ddau geiliog plastig. Roedd yno hefyd garpia wedi’u clymu ar frigau’r goeden gerllaw.

b). Ffynnon Sara, Derwen. Cafwyd fod y ffynnon anghysbell ond sylweddol hon mewn cyflwr eithaf da, ond bod angen ei charthu. Anarferol fu canfod yno hen rybudd swyddogol nad yw’r dŵr yn addas i’w yfed.

c). Ffynnon Sulien, Corwen. Cafwyd nad oedd modd mynd at y safle (gw. uchod). Gan fod rhif teleffon y perchnogion yno, gadawyd neges ar eu peiriant ateb yn amlinellu cais y Gymdeithas am fynediad at y ffynnon.

Wedi hynny fe ohiriwyd i’r Rug am baned.

LLYGAD Y FFYNNON   Rhif 47 Nadolig 2019

cffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffccffc