CROSS ASH

ADFER FFYNNON NEW INN

(SO405197)

Mae Edward Bayliss o sir Fynwy wedi ffurfio Ymddiriedolaeth y Pentref Byw i adfer hen adeiladau mewn pentrefi. Un enghraifft wych o’r gwaith yw’r modd yr adferwyd yr adeilad dros Ffynnon New Inn yn Cross Ash. Mae’r adeilad yn dyddio o’r ddeunawfed ganrif ac mae’n adeilad cofrestredig Gradd II.

     Ar un adeg roedd ffermdy New Inn yn fan i deithwyr y goets fawr gael aros ar y briffordd rhwng Mynwy a’r Fenni. Mae’n debyg bod adeilad ar y safle ers pum can mlynedd. Yn 1954 prynwyd y fferm a thafarn y New Inn gan rieni’r perchennog presennol. O’r ffynnon y deuai dŵr ar gyfer y dafarn a’r fferm. Caeodd y dafarn yn 1955 a chanolbwyntiodd y teulu ar ffermio. Y ffynnon oedd eu hunig ffynhonnell ddŵr tan i ddŵr tap gyrraedd yn y saithdegau. Erbyn hynny roedd yr adeilad dros y ffynnon tua dau gant oed ac yn fregus. Roedd y dŵr croyw o’r ffynnon yn llifo allan drwy’r muriau a dŵr budur yn llifo i mewn o’r pridd o’i chwmpas. Tyfodd chwyn a drain dros yr adeilad a dechreuodd simsanu a syrthiodd y wal flaen. Wrth i hyn ddigwydd datguddiwyd adeiladwaith y ffynnon. Oddi mewn mesurai dri a hanner metr wrth dri pwynt dau fetr ac mae dros ddau fetr o’r waliau islaw lefel y tir yng nghefn yr adeilad. Roedd y dŵr yn un a hanner metr o ddyfnder a baddon y ffynnon yn dal 3,700 galwyn o ddŵr. Adeiladwyd y muriau o garreg dywodfaen goch leol ac fe ddefynddiwyd mortar calch i ddal y cerrig yn eu lle. Mae’r to, sydd ar ffurf triongl, wedi ei wneud o gerrig. Wrth adnewyddu’r adeilad daethpwyd o hyd i garreg a chroes wedi ei cherfio arni ac fe’i rhoddwyd yn ôl mewn agen yn y mur islaw crib y to. Mae traddodiad lleol fod dŵr y ffynnon yn rhinweddol ac mae’n bosib fod hon wedi bod yn ffynnon a gysegrwyd i sant yn y gorffennol ond nad yw’r traddodiad hwnnw wedi goroesi. Mae ei hadeiladwaith yn debyg i Ffynnon Maen Du, Aberhonddu (gweler uchod). Camp fawr oedd ei hadfer ac wrth wneud hynny dysgwyd llawer am ddulliau adeiladu’r gorffennol a fydd o gymorth wrth adnewyddu ffynhonnau yn y dyfodol.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 22 Haf 2007

cffccffccffccffccffccffccffccffccfcffcffccffccffccffccffccffccffccffccffccfcffcffc