CAS-MAEL,

MANION  DIFYR AM FFYNHONNAU

gan Howard Huws

CAS-MAEL,

(SN0029)

Ym 1696 ymatebodd y Parch Alexander Forde (1664-1723) i ymholiad Edward llwyd  ynghylch hynodion a hynafiaethau Cas-mael trwy yrru ato wybodaeth am y plwyf. Ymhlith manylion eraill ceir y canlynol:

Tomlyn well is good for Agues: another good for sore eyes, issuing out of

the earth close under a small rivulet called Nant-y-lake, and yet differing in

weight. Ffynnon fair also near Nant y lake . this Nant y lake is by Poncheston

town the North side  of it, and running out of a Moor.¹

Ar fapiau Arolwg Ordnans 6 modfedd cynnar ceir “Puncheston Common” ar y tir corsiog i’r gogledd o Gas-mael. Dangosir, hefyd, nant yn draenio’r gors (sef “Nant y lake”), a ffynnon o’r enw “Ffynnon Wern”: a gellid tybio mai honno yw naill ai’r ffynnon golchi llygaid dolurus, ynteu Ffynnon Fair. Crybwyllwyd gwahaniaeth rhwng pwysau mesur o ddŵr y ffynnon lygaid a’r un mesur o ddŵr Ffynnon Tomlyn neu Nant y lake: rhywbeth a fyddai wedi ennyn chwilfrydedd gwyddonol Llwyd.

Ni chynhwyswyd Fynnon Fair Cas-mael yn Holy Wells of Wales, Francis Jones.

TROED NODYN

¹ Emery,F.V. A New Reply to Lhwyd’s Parochial Queries (1696): Puncheston, Pembrokeshire.

Cylchgrawn Llyfrgell Genedlaethol Cymru X,4, Gaeaf 1958, t.401.

LLYGAD Y FFYNNON Rhif 38 Haf 2015