Talfyriad o

LLYGAD Y FFYNNON

Cylchlythyr Cymdeithas Ffynhonnau Cymru

Rhifyn 49, Nadolig 2020

Heb Ddŵr, Heb Ddim

Ffynhonnau Caerdydd a’r Cylch

Rhan 3

Ffynnon Castell Coch, Caerdydd (trwy garedigrwydd Phil Cope)

Un o’r lluniau a gyhoeddwyd eisoes yn yr ail ran oedd llun Pistyll Yfed Treganna. Yn y llun hwnnw fe gofiwch fod rhywun, neu rywrai, wedi gosod yn y ddysgl ddŵr gerflun o ben ellyllaidd, adeiniog. Ai pen y Diafol, y Gŵr Drwg ei hun, ydyw? Dewis cwbl anaddas ac anffodus iawn, yn fy marn i. Nid â drygioni a melltith y cysylltwn ein ffynhonnau a’n pistylloedd dŵr, ond â daioni a bendith.

Wele, fodd bynnag, erbyn heddiw ciliodd y cerflun dychrynllyd yr olwg, na wyddom i ble, a’r hyn sydd wedi’i gywasgu i mewn i adeiladwaith cerrig y pistyll yfed gynt yn Nhreganna nawr yw cwpwrdd plastig bychan a’i lond o lyfrau. Ar wyneb y cwpwrdd (yn yr iaith Saesneg yn unig, ysywaeth) pan welais i ef, ym mis Awst 2020, argraffwyd y geiriau: ‘Canton Book Swap’. Er mai gwell, gan amlaf, yw peidio ag ychwanegu dim at adeiladau hanesyddol, megis hen bistyll yfed, dyma weithred sy’n haeddu gair o ddiolch, nid condemniad.

Mae iddi, o leiaf, amcan dyrchafol: bod o werth i eraill. A daw hyn yn fwy amlwg pan gofiwn fod pob ffynnon o ddŵr glân yn ddelwedd hefyd o’r hyn sy’n ein hysbrydoli. Mor wir yr hen ddihareb Gymraeg: ‘Lleufer dyn yw llyfr da.’ Y mae llyfrau yn oleuni. A dyma un rheswm digonol dros gyhoeddi ail lun o Bistyll Yfed Treganna yma.             

(I’w pharhau)                                                                                                                                                    Robin Gwyndaf.

CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC 

Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol Cymdeithas Ffynhonnau Cymru

Cyfarfod Rhithiol “Zoom” Ar-lein am 10:30 o’r gloch 18.7.2020.

COFNODION.

Yn bresennol: Eirlys Gruffydd-Evans (Cad.), Howard Huws (Ysg.) Gwyn Edwards (Trys.)

Dennis Roberts (Archwiliwr), Mike Farnworth, Dafydd Whiteside Thomas, Anne E. Williams.

1. Croeso’r Cadeirydd.

Croesawyd pawb i’r cyfarfod gan y Cadeirydd.

2. Ymddiheuriadau. Robin Gwyndaf (Llywydd), Ian Taylor, Ann Owen.

3. Cofnodion. Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol 2019, a materion yn codi.

4. Adroddiad yr Ysgrifennydd.

5. Adroddiad y Trysorydd.

6. Adroddiad yr Archwiliwr Mygedol.

7. Adroddiad Golygydd “Llygad y Ffynnon”.

8. Cynlluniau ar gyfer y dyfodol.

9. Unrhyw fater arall.

10. Dyddiad a lleoliad y Cyfarfod Cyffredinol nesaf.

Cytunwyd i gynnal y cyfarfod ymhen blwyddyn, ar 17.7.2021. Cytunwyd y bu’r cyfarfod Zoom yn llwyddiannus, ac y dylid ei wneud yn drefniant blynyddol. Nid oes angen talu am ddefnyddio adeilad, ond bod Dennis yn talu am Zoom. Felly Mike hefyd. Diolchodd Dennis i Mike am ei wybodaeth a’i brofiad technegol.

Daeth y cyfarfod i ben am 11:50.

 CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC

‘…yn enwog am Iacháu pob Clefyd…’: 

Saint Govan’s Well yn ystod  350 mlynedd (parhad).

 Cyfeiriadau cynyddol at glai iachusol

Mae’r adroddiadau hyn yn olrhain hanes y ffynnon/ffynhonnau dros 350 o flynyddoedd, tros ran helaeth o ba gyfnod y ceisiwyd iachâd rhag amrywiaeth eang o anhwylderau. Ymddengys y defnyddid ffynnon y capel erioed ar gyfer iacháu trafferthion llygaid yn unig, ond defnyddid dŵr ffynnon y sant ar gyfer “pob clefyd”, “llawer o anhwylderau”, “cleifion crupul yn golchi eu haelodau”, a “manwynion, parlys, dropsi, ac anhwylderau eraill”. Ychydig o’r adroddiadau cynharach sy’n cynnwys unrhyw gyfeiriad at y clai iachusol a geid wrth y ffynnon. Cyfeiria Fenton at  “waddodiad mwdlyd” ond ceid hwn wrth ffynnon y capel. Mae adroddiad 1859 hefyd yn cysylltu’r “clai” iachusol â ffynnon y capel.³⁵  Cyfeirir yn adroddiad 1905 at ddefnyddio “clai” o gerllaw’r ffynnon i drin y llygaid, ond nid y corff cyfan.³⁶

Janet Bord (cyfieithwyd gan Howard Huws)                                                                                                  (i’w pharhau)

Ffynnon Ddewi, Olygate, Wexford, Iwerddon.

 Gwyddwn fod Ffynnon Ddewi yn Newcastle West, Swydd Limerick (Llygad y Ffynnon 14 (Haf 2003), t. 9), ond yn ddiweddar cefais wybod am ddwy arall yn yr Ynys Werdd, y naill yn Olygate, Swydd Wexford, a’r llall yn Woodhouse, Swydd Waterford. Mae a wnelo’r erthygl hon â’r gyntaf.

Ffynnon Ddewi, Olygate, Swydd Wexford.

Howard Huws

CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC 

Dadl seneddol ynghylch Ffynnon Gwenfrewy 1904

Yn rhifyn 19.5.1904 y “Clorianydd” (wythnosolyn Ceidwadol Môn, tudalen 6) ceir adroddiad am ddadl seneddol yn Nhŷ’r Cyffredin, San Steffan ar yr 16eg ynghylch ail ddarlleniad Mesur Draeniau Mwyngloddiau Milwr. Ofnid y byddai agor ffosydd draenio mor agos at Ffynnon Wenfrewy’n effeithio ar y cyflenwad dŵr iddi. Cynigodd Syr T. Esmonde y dylid gwrthod y Mesur, gan y dargyfeiriai ddŵr o’r afon a lifai o’r ffynnon, gan ddifetha diwydiannau a ddibynnent arni. Barn Mr J. H. Lowther oedd y gallai’r cynllun wneud hynny, er nad oedd ganddo unrhyw dystiolaeth i’r perwyl.

Map o Dwnnel Milwr a’r gwythiennau plwm.

Cefnogodd Mr Moss y Mesur, gan ddadlau y bu mwyngloddiau yng nghyffiniau’r ffynnon hyd 1874 yn pwmpio dŵr o lefel islaw’r ffynnon heb wneud unrhyw niwed iddi. Yn ôl Mr M’Kean roedd  Cyngor Dosbarth Treffynnon yn gwrthwynebu’r mesur. Roedd “Ffynnon y Santes Gwenffrewi [sic],” meddai, “yn iechydfa, lle yr oedd afiechydon wedi myned tu hwnt i fedrusrwydd dynol wedi cael eu gwella.”

CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC

Cymdeithas Ffynhonnau Cymru ar y We

  Gwefan:   www.ffynhonnau.cymru

Gweplyfr:   Cymdeithas Ffynhonnau

                                 Trydar:   @ffynhonnau

 CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC

CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC

Nadolig Llawen a Blwyddyn Newydd Dda i’n Holl Ddarllenwyr!

Cofiwch yrru lluniau a hanesion ffynhonnau atom!

CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC