Llygad y
Ffynnon
Cylchlythyr Cymdeithas Ffynhonnau Cymru
Rhifyn 45, Nadolig 2018
Anrhydeddu Thelma a Barry Webb.
O’r chwith i’r
dde: Robin Gwyndaf (Llywydd Anrhydeddus CFfC); Barry Webb; Thelma Webb; Eirlys
Gruffydd-Evans (Cadeirydd CFfC)
Maent wedi ymweld â phob rhan o Gymru, gan wneud cofnodion manwl o
enwau, lleoliadau, hanesion a thraddodiadau, gan ddefnyddio ffynonellau llafar,
ysgrifenedig a phrintiedig. Ar yr un perwyl bu iddynt fentro i rannau eraill
o’r ynysoedd hyn hefyd, gan gynnwys Iwerddon, lle bu ond y dim i Barry suddo i
fignen. “Roeddwn i’n meddwl”, meddai, “mai fi fyddai’r ‘corff
cors’ nesaf!”
Ffrwyth eu hymroddiad yw 20 ffeil drwchus o wybodaeth a thua thair mil o
gardiau mynegai. Cyflwynwyd yr archif werthfawr hon i Amgueddfa Werin Cymru
(Sain Ffagan) yn 2016: roedd yn ddigon i lenwi cist cerbyd.
Anrhydeddwyd
y Webbiaid gennym oherwydd iddynt greu, diogelu a rhannu’r fath drysor: ac yn
arwydd o’n parch a’n gwerthfawrogiad, comisiynodd Robin Gwyndaf y
ceinlythrennwr Tegwyn Jones o Bow Street, i lunio teyrnged hardd, wedi’i
fframio gan Anthony Burrell, Oriel y Bont, Aberystwyth. Cyflwynwyd hon iddynt
gan ein Cadeirydd, Eirlys Gruffydd-Evans. Diolch yn fawr i bawb fu â rhan yn yr
achlysur hyfryd hwn, ac yn fwyaf oll, i’r Webbiaid am eu gwaith dyfal. Hir oes
iddynt!
CFfC
CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC
FFYNHONNAU GUMFRESTON
Pentref yn agos i dref
Dinbych y Pysgod yw Gumfreston. Yno mae eglwys hynafol a thair ffynnon
yn y fynwent islaw’r eglwys. Gellir dod o hyd i’r eglwys drwy droi i
lawr o’r ffordd fawr a heibio i westy. Mae arwydd yn eich cyfeirio at yr
eglwys a’r ffynhonnau. Mae’n bosib mynd â char at yr eglwys ac mae digon o
le i droi’r cerbyd os bydd y maes parcio bach yn wag!
Wrth
y glwyd haearan i’r fynwent gellir gweld yr eglwys a gysegrwyd yn enw Lawrens
Sant ond sydd ar safle llan Celtaidd lle’r ymsefydlodd sant o’r chweched
ganrif y collwyd ei enw yn niwloedd amser. Y rhan hynaf o’r eglwys yw’r
porth, ac mae’n debyg mai dyna safle cell y sant. Pan ddaeth y Normaniaid
codwyd tŵr uchel ac adeiladwyd corff yr eglwys. Mae iddi bensaernïaeth
arbennig, gydag ymdeimlad o gyfnod arall, a dull gwahanol o addoli, yn aros oddi
fewn iddi o hyd.
I’r
de o’r eglwys mae llwybr o gerrig yn arwain i lawr at y ffynhonnau. Heb
amheuaeth mae’r fangre yn un oedd yn gysegerdig i’r hen dduwiau Celtaidd cyn
dyfod Cristnogaeth. Byddai’r bobl gyntaf a ddaeth i fyw i ddyffryn Rhydeg yn
gwybod am rin y ffynhonnau. Yn Oes y Seintiau byddai angen y dŵr at
anghenion beunyddiol, ac i fedyddio; a daeth yn lle o bererindod ac o wellhad.
Parhaodd y traddodiad hwnnw hyd heddiw. Daw tair tarddle o’r galchfaen mewn
ardal o raeanfaen (millstone grit), ac y mae hynny ynddo’i hun
yn wyrth.
Yn
y dyffryn coediog islaw’r eglwys gwelir olion cei ar lan yr afon. Byddai
pereinion yn dod mewn cychod i’r fan honno ac yna’n dringo at yr
eglwys a’r ffynhonnau cyn cael cysgod a chyfle i orffwys ar eu taith mewn
adeilad mynachaidd sydd bellach wedi diflannu.
Daeth
newidiadau mawrion gyda diddymu’r
mynachlogydd. Collwyd sgrin y grog
o’r eglwys a gwyngalchwyd y darluniau ar y waliau;
ond cadwyd y gloch, ac mae’n dal i gael ei denfyddio o hyd. Llwyddwyd
hefyd i gadw’r ffynhonnau. Gyda datblygiad Dinbych y Pysgod fel tref wyliau yn
y ddeunawfed a’r bedwaredd ganrif ar bymtheg profwyd dŵr y ffynhonnau am
eu gwerth lachusol, a chafwyd eu bod cystal bob diferyn a ffynhonnau enwog
Tunbridge, er engraifft. Byddai plant y fro yn cael eu talu gan ymwelwyr i ddod
â photeli o ddŵr o’r ffynhonnau iddynt. Hyd heddiw defnyddir y dŵr
i wella anhwylderau’r gwaed, arthritis, llygaid a golwg gwan, i glirio defaid
oddi ar y dwylo ac i yfed mwynau sy’n llesol i’r corff.
Mae’n
werth dilyn y llwybr cerrig i lawr at y ffynhonnau, dwy ohonynt a’u dyfroedd
yn llawn haearn. Mae dyfroedd y tair yn llifo i’w gilydd ac allan o dan fwa o
gerrig. Arferid taflu pinnau wedi’u plygu i’r
ffynhonnau ar Sul y Pasg. Yn wir, mae’r hen arferiad yn dal mewn bri
pan fydd yr addolwyr yn taflu ‘hoelion Crist’ i’r dŵr ar fore’r
Pasg i ddathlu’r Atgyfodiad. Traddodiad newydd yw gadael canhwyllau yn olau i
arnofio ar wyneb y dŵr tra’n offrymu gweddïau.
Braint
oedd cael mynd i Gumfreston a phrofi o naws arbennig y gorffennol, gan wybod
y bydd parch a bri i’r ffynhonnau hyn
yn y dyfodol.
Eirlys
Gruffydd-Evans
2018
CFfC
CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC
‘…yn enwog am Iacháu pob Clefyd…’:
Saint
Govan’s Well yn ystod 350 mlynedd
(parhad).
Cell y
sant, y garreg gloch, a thraddodiadau eraill.
Mae
cyfeiriad Syr Thomas at “geudwll bychan” yn cyfeirio at y siambr fechan yn y
graig a grybwyllwyd uchod - “cell” fechan y gellir ymwasgu iddi, ac a allai
fod, mewn gwirionedd, yn ganolbwynt anghofiedig holl gyfadeilad y capel a’r
ffynnon. Mae’n debyg mai hwn oedd ogof, cell neu wely penydiol y sant, ac
efallai yr adeiladwyd y capel megis atodiad iddo. Y mae’n arwyddocaol fod
allor y capel yn union wrth fynedfa’r gell. Mae sawl traddodiad wedi datblygu:
bod St Govan, neu’r Iesu, wedi cuddio yno rhag môr-ladron, er enghraifft; ac
mor gyfyngedig yw’r gofod, y mae ôl asennau’r sant eto i’w gweld ar y
graig. Credid pe bai rhywun yn ymwasgu i’r ceudwll ac yn gwneud dymuniad, y
gwireddid y dymuniad hwnnw pe gallai yntau neu hithau droi yn ei unfan wrth ei
wneud. Mae sawl amrywiad ar y thema hon, ac y mae’n amlwg fod y gell yn
boblogaidd iawn ag ymwelwyr gan y’i disgrifir, yn o drylwyr yn aml, ym
mwyafrif y cofnodion.
Mae rhai traddodiadau eraill a allasent fod yn fyw yng nghyswllt y capel
a’r ffynnon, er mai prin y’u crybwyllir yn y llenyddiaeth, yn cynnwys y
“pridd taenellu” bondigrybwyll y cyfeirir ato yn llyfr 1909 Marie Trevelyan,
a geid o hafnau yn agos at y capel.12
Mae’n debyg y credid bod bendith y sant ar y pridd, ac y’i defnyddid
i’w daenellu ar bererinion afiach a obeithient am wellhad; efallai mai hwn
oedd yr un pridd a gymysgid â dŵr ac a roddwyd ar gyrff y cleifion. Ganrif
ynghynt, crybwyllodd B.H. Malkin wrth fynd heibio y byddai cyplau weithiau’n
ymbriodi yn y capel.13 Pwy,
tybed, fuasai yn eu priodi? A yw’n bosibl fod hyn yn cyfeirio at ddefnydd
dirgel ar y capel gan rai o’r Hen Ffydd? Yn y 1830au cyfeiriodd Syr Roderick
Murchison at “y grisiau geirwon a naddwyd gan y gŵr sanctaidd”, ond os
oedd hon yn rhan gadarn o’r traddodiad, mae’n rhyfedd nad yw neb arall yn ei
chrybwyll.14 Canolbwyntiodd
mwyafrif y sylwebyddion ar ailadrodd y traddodiadau parthed cell y sant a’r
garreg gloch, ynghyd â manion eraill, pe’u cofid - efallai y bu rhagor na
hynny’n gyfredol, ond nas ysgrifennwyd byth.
Ysgrifennodd
Richard Fenton (1746-1821), yr hanesydd, topograffydd a’r olrheiniwr achau o
Gymru, ddau adroddiad ynghylch y capel a’r ffynnon. Cyhoeddwyd hwy ill dau ym
1811, er y gellir dyddio un o’i ymweliadau i’r flwyddyn 1807, ac ag ystyried
sylw yn yr adroddiad arall, ymweliad 1807 oedd ei gyntaf. Ar yr achlysur hwnnw
daeth i’r lan o gwch, felly gwelodd ffynnon y sant cyn dod at y capel.
Ysgrifennodd yn gyntaf ynghylch y cerrig cloch a chwedl y môr-ladron, yna
ynghylch y ffynnon:
“…yng ngheudwll carreg wrth odre’r esgynfa tua hanner ffordd, [mae]
ychydig ddŵr, y cred yr ofergoelus ei fod yn ddihysbydd, ond a amheuir yn
graff gan y rhai a farnant yn ddiduedd ei fod yn digwydd ar hap. Tybir yr
iacheir llawer yma trwy olchi’r aelodau; ac yn yr haf daw llawer o dlodion y
berfeddwlad yma, sydd yn gadael eu baglau addunedol ar ôl yn wisg am furiau’r
capel, gan ddychwelyd yn iach eu haelodau, yr hyn y gellir ei briodoli, efallai,
gyda mwy o gyfiawnder, i newid awyr a gwynt y môr, nag i unrhyw rinweddau
cynhenid yn y gwlybaniaeth anwadal hwn, a geir yn y basn carreg ac yn llawr y
capel: ac yr wyf o’r farn y gallai’r un peth fod yn wir am bob ffynnon
boblogaidd, gan y credaf yn gadarn fod hanner y gwelliannau a briodolir iddynt
wedi’u hachosi’n amlach gan y gwahaniaeth mewn awyr, ymborth, ymarfer corff,
ymlacio meddyliol, a rheolau sy’n tueddu at fwy o gymedroldeb, nag i unrhyw
rinweddau iachusol yn y dyfroedd eu hunain.”
Mewn
geiriau eraill, mae pobl sy’n credu yn effeithlonrwydd ffynhonnau sanctaidd yn
wael eu hymborth, yn ddiog, yn anwybodus ac yn feddw! Mae’n amlwg na chredai
Fenton fod unrhyw welliannau iechyd yn ganlyniad i ymyrraeth y sant; ond y
mae’r ffaith y gadewid baglau yn y capel yn awgrymu yr hawlid yr iacheid pobl,
pa fodd bynnag yr achosid hynny. Hefyd, buasai’r gwirioneddol fethedig wedi
cael trafferth fawr dringo’r grisiau i ben y clogwyn heb gymorth eu baglau. Â
Fenton ymlaen:
“Dywedodd y llongwyr wrthyf y bu cymaint o barch at hylif St. Govan
ychydig flynyddoedd yn ôl, fel y bu’n gyffredin i’r rhai cefnog, sy’n byw
yn rhannau Seisnig y sir hon, ddod â’u babanod yno i’w heneinio
(oherwydd ni ellir ei alw’n ymdrochi), gan dybio, a defnyddio eu hymadrodd eu
hunain, fod y dŵr yn eu gwneud yn fwy ciwt,
a chraff; ond os bu iddynt oll ymdebygu i olwg yr hylif, yr wyf yn sicr bod
rhaid iddo eu gwneud yn fwdlyd a thwp.”15
Dywed
y disgrifiad hwn wrthym nad oedd y ffynnon, ym 1807, eto wedi’i gorchuddio gan
y ffynhondy bwa carreg sydd i’w weld yn awr: mae’r dŵr “yng ngheudwll
carreg”. Anodd penderfynu pa bryd yn union y codwyd y ffynhondy presennol, ond
mae’n debyg i hynafiaethwyr dwtio’r safle ddiwedd y 19eg ganrif,
yn debyg i’r hyn a ddigwyddodd yn Ffynnon Non y tu allan i Dyddewi nid nepell
i ffwrdd, a orchuddiwyd hefyd gan adeilad bwaog crwm. Fodd bynnag, yr oedd yna
ryw fath o orchudd ddiwedd y 18fed ganrif, a barnu yn ôl adroddiad Syr Thomas
Gery Cullum a ddyfynnwyd gynnau, gan iddo ddweud bod y ffynnon “wedi’i
gorchuddio â rhyw waith cerrig bras.” Roedd hwn, yn ôl pob tebyg, wedi
diflannu erbyn ymweliad Fenton ym 1807.
Awgryma adroddiad Fenton hefyd nad oedd llawer o ddŵr yn y ffynnon ddadorchuddiedig: siarada am “ychydig ddŵr” a sut y byddai’n gwneud unrhyw un a yfai ohono yn “fwdlyd a thwp”, gan awgrymu mwy o bwllyn mwdlyd na tharddell gref. Mae adroddiad arall yn ddiweddarach yn y 19eg ganrif yn cyfeirio at “y nant nad yw’n loyw iawn”.16 Ganol y 19eg ganrif, fodd bynnag, dywedodd Thomas Roscoe fod y ffynnon yn “darddell o ddŵr gloyw byrlymus, wedi’i hamgylchu â gwaith brics”, sy’n anghytuno â’r adroddiadau am ddŵr lleidiog - ac nid yw’n eglur iawn beth yr oedd Roscoe yn ei olygu wrth “wedi’i hamgylchu â gwaith brics”.17 Nid yw’n swnio fel petai’r ffynnon wedi’i gorchuddio. Hwyrach y bu nerth y llif yn ddibynnol ar y tywydd, pa faint o law a fu, a oedd y darddell yn llifo’n gyflym ac yn loyw.
12 Marie Trevelyan, Folk-Lore
and Folk-Stories of Wales (London, 1909; Wakefield, 1973), 45
13 Benjamin Heath Malkin, The
Scenery, Antiquities, and Biography, of South Wales (London, 1804), 529
14 Roderick Impey Murchison, The
Silurian System (London, 1839), 382-3 troednodyn
15 A Barrister: Richard Fenton,
Esq., A Tour in Quest of Genealogy,
Through Several Parts of Wales, Somersetshire, and Wiltshire (London, 1811),
88-90
16 Awdur nas enwyd, A
Handbook for Travellers in South Wales and its Borders, including the River Wye (London,
arg. newydd, 1870), 161
17 Thomas Roscoe, Wanderings
and Excursions in South Wales (London, 1854), 185
Janet Bord (cyfieithwyd gan Howard Huws)
(i’w pharhau)
CFfC
CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC
Cyfarfod
Cyffredinol Blynyddol Cymdeithas Ffynhonnau Cymru
Canolfan
Tan-y-bwlch, Maentwrog, 21.7.2018.
COFNODION.
Yn bresennol: Eirlys Evans-Gruffydd (Cadeirydd),
Robin Gwyndaf (Llywydd Anrhydeddus),
Howard Huws (Ysgrifennydd), Gwyn Edwards
(Trysorydd), Dennis Roberts (Archwiliwr Mygedol), Elizabeth Rees, Anne Owen.
1. Croeso’r
Cadeirydd.
Croesawyd pawb i’r cyfarfod gan y Cadeirydd.
2. Ymddiheuriadau.
Anne Williams.
3. Cofnodion
Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol 2017, a materion yn codi.
Darllenwyd cofnodion y Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol
blaenorol, ac fe’u cafwyd yn gywir.
Materion yn codi:
a). Adolygu’r rhestr aelodaeth.
Barn y Llywydd oedd bod angen cael yr aelodau i weithredu. Mae derbyn a
darllen “Llygad y Ffynnon” yn gymeradwy, ond mae angen cynnig rhagor. Cafwyd
Cyfarfod Cyffredinol llwyddiannus ddwy flynedd yn ôl, yng Nghlynnog Fawr, pan
ddaeth llawer ynghyd, ac efallai y bu’r lleoliad o gymorth, gan fod yn fwy
hwylus i drwch yr aelodau, a bod pobl wedi arfer dod yno i gyfarfodydd o’r
fath. Roeddem hefyd yn ennill aelodau
newydd pan gynhelid y Cyfarfod Cyffredinol adeg yr Eisteddfod Genedlaethol: ond
gwell fyddai peidio â chyfuno’r ddau achlysur.
Tynnodd y Llywydd sylw at sut y mae Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru’n anfon
rhaglen flynyddol at aelodau, yn nodi pa weithgareddau a gynhelir, ymhle, a sut
ddarpariaeth fydd ar eu cyfer: mae’n fath o wahoddiad personol i ymuno yn y
gweithgareddau hynny.
b). Archifau’r Gymdeithas.
Y mae’r archifau i’w trosglwyddo gan y Cadeirydd i’r Llywydd heddiw ar
gyfer eu cludo i’r Llyfrgell Genedlaethol. Mae digon o ddeunydd ynddynt i
gynnal arddangosfa neu ysgrifennu traethawd doethuriaeth.
c). Mynegai cynnwys “Llygad y Ffynnon” rhifynnau
1-41.
Mae’r Ysgrifennydd wedi cyfieithu a chywiro’r mynegai electronig a
luniwyd gan Ian Taylor, a’r Archwiliwr yn awr yn ceisio ei ddwyn i drefn ar
gyfer ei lanlwytho i wefan y Gymdeithas a’i roi ar gryno-ddisg. Canmolwyd y
sawl fu wrth y gwaith, yn enwedig Ian Taylor.
Penderfynwyd
anfon o’r cyfarfod i ddiolch i Ian Taylor.
Penderfynwyd gyrru copi o’r cryno-ddisg i’r Llyfrgell Genedlaethol, a thynnu sylw
ato yn “Llygad y Ffynnon”.
Penderfynwyd rhoi gwybod amdano i ddarllenwyr “Y Casglwr”, “Llafar Gwlad” a
“Fferm a Thyddyn”, hefyd.
Awgrymodd yr Archwiliwr y dylid cyfieithu gwybodaeth am un ffynnon ar y tro
o wefan “Well Hopper”, hefyd, a’i chynnwys yn fersiwn digidol “Llygad y
Ffynnon”, onid yr un papur hefyd. Byddai’n rhaid gofyn caniatâd “Well
Hopper”, wrth gwrs.
ch). Ffurflen archeb banc y Gymdeithas.
Clywyd fod ceisio trefnu i aelodau sefydlu archebion banc, a chael y banciau
i ufuddhau iddynt, yn waith parhaus. Llwyddwyd i gael rhagor o bobl i dalu’r tâl
aelodaeth archeb banc, ond er i’r banciau’n derbyn ffurflenni, mae rhai mwy
effeithlon na’i gilydd wrth eu prosesu. Nifer fechan o archebion sy’n peri
trafferth, ond y mae angen mynd ar
eu holau nhw eto. Y drefn fwyaf effeithiol yw i’r aelodau eu hunain gysylltu
â’u banc gan roi cyfarwyddyd i’r banc weithredu, ac yna rhoi gwybod i’r
Gymdeithas. Bydd y fantolen nesaf yn dangos pwy’n union y mae problem â nhw
oherwydd nad yw’r banc wedi gweithredu. Mae’r broblem waethaf lle nad oes
modd i aelodau fynd i’w cangen leol i drafod y mater, ac nid yw bod rhai
banciau wedi cau canghennau lleol, ac eraill heb swyddfeydd canghennol (y Co-op,
er enghraifft) o gymorth.
d.) Taflen aelodaeth y Gymdeithas.
Mae’r daflen wedi’i chynhyrchu, a chymal Diogeledd Data Personol
wedi’i gynnwys.
dd.) Disgrifiad o gynnwys cist wybodaeth Barry a
Thelma Webb.
Mae Barry a Thelma yn gobeithio y medrant ddod i’r cyfarfod yn yr Eisteddfod, lle cânt eu hanrhydeddu gan y Gymdeithas. Y
mae’r Llywydd am wneud y trefniadau angenrheidiol, ac wedi archebu rhodd ar eu cyfer. Bydd yr Ysgrifennydd yn cyfieithu ar y
pryd yn y cyfarfod.
Gofynnodd Ysgrifennydd i’r Llywydd am grynodeb neu gopi o’r anerchiad
ynghylch “Ffynhonnau Caerdydd” y bwriedir iddo’i draddodi yng nghyfarfod y
Gymdeithas yn yr Eisteddfod Genedlaethol, ar gyfer “Llygad y Ffynnon”.
Awgrym yr Archwiliwr oedd y dylai rhywun dynnu lluniau o’r cyfarfod yng
Nghaerdydd ar gyfer rhifyn nesaf y newyddlen.
Mae’r Llywydd hefyd wedi sicrhau casgliad Dafydd Guto Ifan o wybodaeth am
lynnoedd, ogofeydd a ffynhonnau Cymru ar gyfer Amgueddfa Werin Cymru.
4. Cofnodion
Cyfarfod Pwyllgor y Gymdeithas, 24.4.18 yn Nhan-y-bwlch, a materion yn codi.
a).
Cydymffurfio â’r Rheoliad Diogelu Data Cyffredinol.
Gwnaed ymdrech deg i gydymffurfio â gofynion y Rheoliad trwy gymryd camre
pendant i gysylltu ag aelodau, rhoi gwybod iddynt eu hawliau, a gwahodd eu
hymateb. Ychydig llai na hanner yr aelodau sydd wedi ymateb, ond byddys yn
dyfalbarhau, ac yn cysylltu â’r holl aelodau fel arfer yn y cyfamser.
Yn achos unrhyw gais gan yr awdurdodau, er mor annhebygol hynny, gellir profi
bod swyddogion y Gymdeithas wedi cyflawni eu dyletswydd yn y maes hwn. Diolchwyd
i Dennis Roberts am ei waith.
b).
Paratoi a chyhoeddi cyfrol ynghylch ffynhonnau de Cymru.
Clywyd fod y Cadeirydd wedi cofnodi ffynhonnau Mynwy, a bod rhai Sir
Gaerfyrddin a Sir Penfro (yn ogystal â Cheredigion) wedi’u cofnodi gan
Ymddiriedolaeth Archeolegol Dyfed. Gedy hynny Forgannwg yn unig. Awgrymodd y
Llywydd y dylid cael llungopïau o
ddeunydd perthnasol yn archif y Gymdeithas cyn ei yrru i’r Llyfrgell
Genedlaethol, neu drefnu i’w lungopïo yno. Mae amser y Cadeirydd yn brin, ond
nid oes dim pwysau arni o du’r Gymdeithas Ffynhonnau, a bydd y Gymdeithas yn
rhoi pob cefnogaeth iddi.
c).
Cyfarfod y Gymdeithas yn Eisteddfod Genedlaethol Caerdydd, a sicrhau
cyflenwad o ffurflenni ymaelodi ar gyfer y “Lle Hanes”.
Trefnwyd argraffu cyflenwad digonol o ffurflenni, a gosod hysbysiad Diogelu
Data Personol arnynt.
Penderfynwyd nad yw’r Gymdeithas yn talu am le yn y Lle Hanes eleni, felly ni fydd
bwrdd penodol yno ar gyfer y Gymdeithas: ond gellid rhoi ôl-rifynnau
“Llygad y Ffynnon” ar fyrddau cymdeithasau eraill yno. Pris cael bwrdd yn y
Lle Hanes yw £220 eleni. Gan y byddai hynny’n dwyn y Gymdeithas i sylw rhagor
o aelodau dichonol, ac na fyddai angen ond 10 aelod newydd er mwyn adennill
costau’r Ffi, penderfynwyd rhoi ar raglen y cyfarfod Pwyllgor nesaf fod y
Gymdeithas yn gwneud cais am fwrdd yn y Lle Hanes yn Eisteddfod Genedlaethol Sir
Conwy (Llanrwst) 2019.
ch). Ymbresenoli
yn Eisteddfod Genedlaethol Sir Conwy 2019.
Penderfynwyd ymbresenoli, a chael Gareth Pritchard i gyflwyno anerchiad yno.
Yr Ysgrifennydd i wahodd Gareth Wyn Pritchard, Llandudno.
d).
Cysylltu ag unigolion gan ofyn iddynt a fyddai ganddynt ddiddordeb mewn
dod yn aelodau o Gyngor y Gymdeithas.
Wedi tynnu’r rhestr, mynegodd Anne Owen ei bod yn anfodlon, oherwydd nad
yw’n teimlo bod ganddi mo’r doniau angenrheidiol. Cafwyd sêl bendith y
Cyfarfod i alluogi’r Ysgrifennydd i gysylltu â’r gweddill ar y rhestr.
Penderfynwyd y gellir gweithredu penderfyniadau’r Pwyllgor Gwaith heb sêl bendith y
Cyfarfod Cyffredinol dilynol, o hyn ymlaen.
Penderfynwyd
cynnwys Jane Beckermann, Llanelian-yn-Rhos, ar y rhestr.
dd). Ailgyhoeddi’r
alwad am Swyddog Cyhoeddusrwydd yn “Llygad y Ffynnon”.
Gwnaed hynny, ond ni chafwyd ymateb. Dywedodd y Llywydd y byddai’n cael
gair â rhai pobl y mae’n eu hadnabod. Y mae’n bosibl y gallai rhai o blith
yr enwau ar y rhestr aelodau pwyllgor newydd dichonol gynorthwyo, os derbyniant
y cynnig.
e).
Ailysgrifennu at y Comisiwn Henebion ynghylch cynnal arolwg safonol o
ffynhonnau.
Penderfynwyd
y dylai’r Ysgrifennydd fwrw ymlaen â hynny.
f).
Cynnwys manylion ychwanegol yn “Llygad y Ffynnon”.
Gwnaed
hynny.
5. Adroddiad
yr Ysgrifennydd.
Gweithredwyd pob penderfyniad, a bydd medru gweithredu penderfyniadau’r
Pwyllgor Gwaith heb ymgynghori â’r Cyfarfod Cyffredinol dilynol o gymorth
gyda’r gwaith.
6. Adroddiad
y Trysorydd.
Yn dilyn ymgyrch adnewyddu aelodaeth yn yr hydref, nid yw’r sefyllfa
ariannol ddim gwaeth nag y bu flwyddyn yn ôl. Mae angen cael trefn efo’r talu
trwy’r banc, i gael pawb i dalu ar yr un pryd. Diolchodd y Trysorydd i’r
Archwiliwr a’r Ysgrifennydd am eu cymorth mawr.
Gan fod y Llywydd eisoes wedi talu £50 o’i boced ei hun i Tegwyn Jones,
Bow Street, am waith llythrennu’r dystysgrif a gyflwynir i Barry a Thelma
Webb, cytunwyd y dylai’r Gymdeithas dalu am fframio’r dystysgrif.
Penderfynwyd talu £47 am y gwaith hwnnw.
7. Adroddiad
yr Archwiliwr Mygedol.
Clywyd
fod y cyfrifon yn gywir ac mewn trefn.
8. Adroddiad
Golygydd “Llygad y Ffynnon”.
Dywedodd y Golygydd yr hiraethai am gael cynnwys rhagor o dudalennau yn y
fersiwn papur, ond y derbynia bod yr arian ar gyfer hynny’n brin. Galwodd am
ragor o gyfraniadau i’r “Llygad” gan yr aelodau, er mwyn helaethu
amrywiaeth y cynnwys.
9. Cynlluniau
ar gyfer y dyfodol.
Bu’r gynhadledd a gynhaliwyd yn Llandudno yn llwyddiannus iawn, ond yn
waith mawr. Os ceir rhagor o aelodau pwyllgor, efallai y byddent yn barod i
drefnu achlysur cyffelyb. Os felly, dywedodd y Llywydd, byddai angen trefnu
rhaglen gynhwysfawr, taith o amgylch ffynhonnau lleol, cinio, cylchlythyr i’r
holl bapurau bro, a gwahoddiad ysgrifenedig i’r aelodau ac eraill ledled Cymru
ddigon o flaen llaw.
Penderfynwyd ceisio trefnu cynhadledd yn ardal yr Wyddgrug ar ddydd Sadwrn yr 20fed
o Orffennaf 2019, er cof am Ken Gruffydd. Gellid ei chynnal mewn festri capel
lleol, er enghraifft, gydag ymweliad â ffynhonnau lleol i ddilyn. Neilltuid
rhan gyntaf y gynhadledd i Gyfarfod Cyffredinol Blynyddol y Gymdeithas. Y
Cadeirydd i ymholi am fan cyfarfod addas yn ardal yr Wyddgrug, a’r aelodau
eraill i’w chynorthwyo gyda’r trefniadau.
10. Unrhyw
fater arall.
Dywedodd yr Ysgrifennydd ei fod i draddodi cyflwyniad ynghylch “Ffynhonnau
Sanctaidd Cymru” gerbron Cymdeithas Hanes y Tair Llan, Melin Wnda ym mis
Mawrth 2019. Bydd yn achub y cyfle i dynnu sylw at weithgareddau’r Gymdeithas
ac i rannu taflenni ymaelodi.
Gan nad oedd dim rhagor i’w drafod, daeth y cyfarfod i ben am 12:05 o’r
gloch. Ymneilltuodd yr aelodau i ginio, gyda rhai’n ymweld wedi hynny â
Ffynnon Frothen, Llanfrothen. Gellir dweud inni ganfod y man, ond ei bod yn
hollol hesb. O gofio tywydd haf eleni, nid oedd hynny’n syndod.
Ffynnon Frothen, Llanfrothen fis
Gorffennaf eleni.
CFfC
CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC
CFfC
CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC
Dyma
Swyddogion Cymdeithas Ffynhonnau Cymru
Robin
Eirlys
Howard
Gwyn
Dennis
Gwyndaf,
Gruffydd-Evans,
Huws,
Edwards,
Roberts,
Llywydd Anrhydeddus.
Cadeirydd.
Ysgrifennydd.
Trysorydd.
Archwiliwr Mygedol.
“Llygad y Ffynnon” yw cylchlythyr Cymdeithas
Ffynhonnau Cymru. Y golygydd yw Howard Huws, Bangor, a gellir gyrru unrhyw
gyfraniad at y rhifyn nesaf ato golygydd@ffynhonnau.cymru
erbyn 11.5.2019, os gwelwch yn dda. Gellir ei alw ar 01248 351503 neu
07870 797655.
Mae pob croeso i unrhyw un sydd â diddordeb yn
natur, hanes ac arwyddocâd ffynhonnau Cymru ymuno â’r Gymdeithas. Y tâl
aelodaeth yw £10 y flwyddyn i unigolion, £15 i deulu, ac £20 i gorfforaeth;
ac anogir pawb i dalu trwy archeb banc uniongyrchol, os gwelwch yn dda –
mae’n arbed cymaint o drafferth.
Er mwyn ymaelodi, neu adnewyddu aelodaeth, llanwch y
ffurflen ar-lein yn http://www.ffynhonnaucymru.org.uk/ffurflen_aelodaeth.htm
a gyrrwch hi at Gwyn Edwards yn trysorydd@ffynhonnau.cymru, neu cysylltwch â
Gwyn neu unrhyw swyddog arall yn uniongyrchol.
Cofiwch fod ôl-rifynnau 1-40 “Llygad y Ffynnon”
yn awr ar gael ar gryno-ddisg. Mae’n drysorfa o wybodaeth ynghylch ffynhonnau
ein gwlad, a hynny am ddim ond £6.50c. Er mwyn archebu copi, cysylltwch â
Dennis Roberts yn Llygad_y_Ffynnon@btinternet.com.
Cofiwch hefyd am WEFAN Cymdeithas Ffynhonnau Cymru
yn www.ffynhonnau.cymru, neu gallwch ein canfod tan Ffynhonnau.Cymru. Mae yno
doreth o wybodaeth, gan gynnwys manylion ffynhonnau unigol, copïau o ôl-rifynnau
“Llygad y Ffynnon”, manylion a hanes y Gymdeithas, a ffurflen ymaelodi
ar-lein.
NADOLIG LLAWEN A BLWYDDYN NEWYDD DDA
CFfC
CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC CFfC