Cylchgrawn Cymdeithas Ffynhonnau Cymru                                                                                                              Rhif 30 Haf 2011

gan Howard Huws

 Pa bryd y datblygodd y ddibyniaeth hon yn barchu neu’n addoli? Wyddom ni ddim. Diau y byddai presenoldeb dŵr yn ardaloedd cwbl sych, neu nodweddion anesboniadwy megis llif ysbeidiol; gwres; iachau anhwylderau; neu bresenoldeb hylifau tebyg i waed, olew neu lefrith, wedi peri i’n cyndeidiau ni ddwysystyried: ond mewn gwirionedd, bach iawn a wyddwn heddiw am goelion ein hynafiaid cyn-Gristnogol. ^{2, 3} Awgryma tystiolaeth archeolegol, fodd bynnag, y bu dirywiad hinsawdd tua chanol Oes y Pres, oddeutu 1,100 - 1,000 CC. Cyd-ddigwyddodd hynny â thuedd gynyddol pobl y cyfnod i adael gwrthrychau gwerthfawr mewn llynnoedd, afonydd a chorsydd.⁴ Â grymoedd glaw a dŵr yn amlwg yn drech na’r eiddo’r haul a’r sêr, efallai y rhoddwyd y gorau i hen rwydwaith cysegrol y cylchoedd cerrig a’r cloddiau hirion, ac y tueddid, yn hytrach, i offrymu i dduwiau neu ysbrydion mannau gwlybion. Eithr yr un mor debygol yw y gosodid trysorau ym mannau neilltuol er mwyn cadarnhau ffiniau tiriogaethol, wrth i’r glawogydd foddi a chyfyngu’r tir amaeth da, a gwrthdaro a thrais fynd ar gynnydd oherwydd y prinder canlyniadol.

Yr oedd yr awydd taflu gwrthrychau i ddŵr yn gymaint ag i beri adeiladu llwyfannau pren hyd lannau llynnoedd ac afonydd yn unswydd er mwyn hwyluso’r arfer: ac o gofio’r posibilrwydd y bu ymladd mawr am dir ac adnoddau, y mae’n arwyddocaol mai arfau rhyfel, cleddyfau, bwyeill a phicellau, yw corff mawr yr hyn a daflwyd. Nid unrhyw hen sgrap, ychwaith, ond rhai mewn cyflwr da, ie newydd sbon, a hwythau wedi’u torri, eu plygu neu’u difetha rhywsut arall o flaen llaw.⁵ Pam hynny? Er mwyn eu cysegru, o bosibl: ac efallai er mwyn peri nad oedd cymaint o efydd ar gael ag i leihau ei werth. Byddai cadw pris efydd yn uchel hefyd yn cadarnhau neu’n dyrchafu statws cymdeithasol y rhai a allent fforddio cael gwared arno â rhwysg mawr: sef dosbarth o ryfelwyr grymus, debyg. Ni pheidiasom â rhoi bri mawr ar wastraff adnoddau, gwaetha’r modd.⁶

Parhawyd â hyn gydol Oes yr Haearn: ’does ond angen crybwyll celc nodedig Llyn Cerrig Bach⁷. Yr oedd y Rhufeiniaid hwythau wedi arfer cyflwyno offrymau i ffynhonnau ymhell cyn cyrraedd Ynys Prydain, ond ni chanfuwyd ond rhyw dri neu bedwar o safleoedd a dystiant iddynt gynnal yr arfer yma. Nid oeddent yn boddi pobl mewn corsydd yn null y Brythoniaid, nac yn taflu ymaith arfau gwerthfawr: ond offrymid darnau arian a gemwaith i nymffau’r dyfroedd, a chyflwynwyd ceisiadau a melltithion ysgrifenedig.⁸ Ac os am ddyrchafiad statws, yr oedd codi cysegrfa neu deml garreg yn amlwg yn fwy parhaol a thrawiadol nag unrhyw gymanfa luchio frodorol, wastraffus.

Ni wyddwn sut yn union yr ymagweddid at ffynhonnau offrymu o’r fath, na pha mor fywiog na pharhaus oedd unrhyw gwltau cysylltiedig â hwy, cyn i’r Cristnogion cyntaf gyrraedd yma tua diwedd yr Ail Ganrif OC (debyg). Honnwyd ers canrif a rhagor, serch hynny, nad yw’r holl ffynhonnau sanctaidd Cristnogol ond yn rhai paganaidd wedi’u hailenwi, ac nad yw’r saint eu hunain ond yn hen dduwiau paganaidd tan gochl crefydd newydd.⁹ Breuddwyd gwrach, ffrwyth dadrithiad â’r gymdeithas drefol Orllewinol gyfoes, yw’r fath honiadau, a go ansad yw'r dystiolaeth o'u plaid.

A bwrw heibio lol ynghylch “leylinellau” ac “ynni’r ddaear”, mae modd herio’r dadleuon mwy credadwy ynghylch goroesiad paganiaeth yng nghyswllt dyfroedd sanctaidd. Gellid dal fod chwedl taflu Caledfwlch i lyn yn “atgof” am arferion crefyddol: ond yr un mor debygol yw ei bod yn ymateb i ganfod arfau gwychion mewn dyfroedd, ganrifoedd lawer wedi’r anghofiwyd paham y rhoddwyd hwy yno. Y mae’r pinnau plygedig a fwriwyd yn eu cannoedd i rai ffynhonnau yn gyffelyb i’r hen gleddyfau hynny, yn wrthrychau metel, miniog, hir a ddifethwyd yn fwriadol: ond prin iawn oedd pinnau yma cyn y Chwyldro Diwydiannol, ac nid oes tystiolaeth y taflwyd hwy cyn y cyfnod hwnnw.

Ceir hefyd gelciau o gerrig gwynion, tebyg i’r rhai yn safleoedd cyn-Gristnogol, yn ffynhonnau sanctaidd Cymru. Maent yn drawiadol eu lliw, a chasglwyd a defnyddiwyd hwy at ddibenion addurniadol er pan drigem mewn ogofâu: ond eto, nid oes tystiolaeth y taflwyd hwy i ffynhonnau cyn y Canol Oesoedd, ac efallai’r unig reswm am hynny oedd y teimlid fod yr olwg arnynt yn ddymunol.¹⁰ Parhawn hyd heddiw i’w smentio ar gribau magwyrydd ac ar gilbyst giatiau, a’u taenu ar feddau, am yr union reswm hwnnw: nid am unrhyw reswm arall.¹¹

Hyd yn oed pe bai’r pinnau a’r cerrig hyn yn weddillion hen draddodiadau paganaidd, nid yw parhad arfer yn golygu parhad cred. Gosodwch bwll dŵr yn unrhyw le cyhoeddus, ac ymhen pum munud bydd pobl yn dechrau taflu arian mân iddo: ond ni honnai neb fod hynny’n dystiolaeth eu bod yn addoli duw’r dyfroedd.¹² Nid yw’r un o ffynhonnau sanctaidd Cymru’n tystio fod addoli wedi pontio’r agendor rhwng paganiaeth a Christnogaeth, ac ni chanfu archeolegwyr yr un dim i’r perwyl hwnnw.¹³ Nid na delw, nac arysgrif, nac offrymau, nac unrhyw dystiolaeth gadarn ynghylch cysylltiad “cwlt y pen” honedig â ffynhonnau.¹⁴ Gallai hyd yn oed taflu arian i ddŵr fod yn gymharol ddiweddar yma, yn arfer a ymledodd yma yn ystod y Canol Oesoedd.¹⁵ Hwyrach nad yw ond yn ffurf ar yr offrymau ariannol a gyflwynid i gysegrfeydd Cristnogol, gan gynnwys ffynhonnau, cyn i Brotestaniaeth ymsefydlu yma.¹⁶

Ar wahân i’r hyn y credai neu ni chredai paganiaid, yr oedd gan y Cristnogion cynnar eu daliadau cryfion eu hunain ynghylch arwyddocâd ysbrydol dyfroedd a ffynhonnau, ymhell cyn iddynt sangu daear Ynys Prydain. Mae’r Ysgrythur, o Genesis i’r Datguddiad, yn byrlymu o ddyfroedd croywon, dyfroedd bywiol, a dyfroedd iachusol. Maent yn addurno Paradwys, yn cynrychioli grym a Gras a Gair Duw, yn rhagfynegi Crist, yn arwyddion iechydwriaeth, ac yn anhepgor ar gyfer bedyddio. Pa un ai y barnai’r saint a’r cenhadon Cristnogol a gyraeddasant yma fod paganiaeth frodorol un ai'n waith y Diafol ynteu’n ddatguddiad rhannol, nid oedd arnynt angen unrhyw gwlt blaenorol i gyfiawnhau bendithio tarddellau, a'u gweld yn gyfryngau Gras er lles ysbrydol a chorfforol.

Yn wir, buasai’r Cristnogion cynnar hynny a ddaethant yma o’r Dwyrain, neu tan ddylanwad mudiadau Dwyreiniol megis mynachaeth, eisoes yn gyfarwydd â ffynhonnau sanctaidd fel yr un yng nghysegrfa fawr Abw Mena yn yr Aifft.¹⁷ Pe canfuasent nad oedd unrhyw ffynhonnau sanctaidd yma, buasent wedi gorfod cysegru nifer helaeth at eu defnydd hwy’u hunain:¹⁸ ac wrth wneud hynny, buasent wedi dwyn i gof cynseiliau ysgrythurol. Fel y cerddodd Plant Israel yn droetsych trwy’r Môr Coch, felly y mae Tafwys yn ymrannu o flaen Alban Ferthyr.¹⁹ Fel y trawodd Moses ddŵr o’r graig, felly y ffrydia dŵr i’r amlwg pan drywano Cadog o Lancarfan y ddaear â’i fagl.²

Mae rhagor i hyn na thrawsleoli straeon o’r Dwyrain Canol i Ynys Prydain. Wrth fynd trwy’r dyfroedd, bedyddir y mil Brythoniaid sy’n canlyn Alban i fywyd newydd, a dyna Gristioneiddio’r genedl. Y mae bod ei dyfroedd yn awr yn ufuddhau i weision Duw yn arwydd fod y wlad ei hun yn amlwg yn eiddo Ef. Bellach, y mae’n wlad Gristnogol ac yn gartref pobl Gristnogol: a’u hymateb hwy i darddellau dŵr poeth, ffynhonnau iachusol a’r cyfryw wyrthiau yw rhyfeddu at ddoethineb, grym a thrugaredd Duw sy’n peri’r fath fendithion.

 Y mae’r ymdeimlad hwn o ryfeddod ac o ddiolchgarwch yn ddwfn ynom, ac ni’n gadawodd. Fe’i mynegir trwy weddi a deisyfiad, trwy ddefod a phererindod, ar gân ac ar lafar, ac yng nghysegru cyfoeth, amser a gwaith er gogoniant Duw a budd ein cyd-ddyn. Hyd yn oed pan fo’r dyfroedd yn mynegi grymoedd tywyll byd cwympedig, yn genllifau aruthrol ac yn llifogydd difäol, mae gweddi neu orchymyn sant yn eu dofi ar unwaith: adnebydd yr elfennau eu Creawdwr, ac ufuddhânt iddo Ef a’i weision.

Gellid ystyried ffynhonnau Cymru’n “sanctaidd” yn gymaint ag y cysegrwyd hwy i Dduw yn enw sant neu er cof amdano, neu Ŵyl neilltuol, neu’r hyn arall a ardystia i’r Ffydd (y Groes Sanctaidd, e.e.). Fel arfer, mae enw’r ffynnon yn amlygu’r sancteiddrwydd hwn, neu gysylltiad agos â chysegrle Cristnogol gerllaw. Mae mwyafrif ein ffynhonnau’n dwyn enwau saint Cymru, a chymharol ychydig yw’r rhai sy’n dwyn enw saint “allanol” megis Antwn, Siôr neu Bedr: ond hwyrach na ddylid priodoli’r holl gyfryw rai i awydd goresgynwyr Normanaidd neu Eingl-normanaidd i adael eu hôl ar y dirwedd ysbrydol.

Y cysegriad mwyaf niferus, fodd bynnag, yw i’r Forwyn Fair. Ceir ei ffynhonnau hi ledled y wlad, ac yn arbennig yn y gogledd-ddwyrain a’r de-orllewin. Efallai’n wir y gallai hyn adlewyrchu cysegru neu ailgysegru tan ddylanwad Eingl-normanaidd, yn enwedig adeg y cynnydd mawr ym mhoblogrwydd Mam Duw yng ngorllewin Ewrop yn ystod y ddeuddegfed ganrif a’r drydedd ar ddeg. Ceir ei ffynhonnau, fodd bynnag, mewn ardaloedd tan reolaeth frodorol, fel yn achos yr enwocaf ohonynt, Pen-rhys yn y Rhondda. Mae Andrew Boorde, gan ysgrifennu yn yr unfed ganrif ar bymtheg, yn crybwyll cariad mawr y Cymry at y Fair Wyryf.²¹

 Ceir ffynhonnau y credir fod eu dyfroedd yn llesol ar gyfer da byw, hefyd, gan gynnwys gwartheg, defaid a cheffylau. Mae Gras Duw ar gyfer y Cread cyfan, nid bodau dynol yn unig.²³ Ystyrir eraill yn “lwcus” neu’n llesol: ond heb gysegriad Cristnogol penodol, nid ystyrir hwy’n “sanctaidd”, bellach. Hwyrach y’u cysegrwyd yn y gorffennol, ond bod y traddodiad ysbrydol wedi’i ddileu neu’i anghofio ym mwrlwm y Diwygiad Protestannaidd, a chanrifoedd maith yr anghymeradwyaeth a’r esgeuluso.²⁴

Ymwelid â ffynhonnau ar unrhyw adeg o’r flwyddyn, ond credid fod rhai’n neilltuol rinweddol ar wyliau, ddiwrnodau, neu adegau penodol o’r flwyddyn, neu ar adegau’r diwrnod. Digon oedd gweddïo ac yfed dŵr rhai, ond cyflawnid defodau wrth eraill. Rhai cyn symled â phigo dafad â phin, ei blygu, a’i daflu i’r dŵr: eraill yn gymhleth, ac yn cynnwys gweddïo, cerdded ogylch, offrymu arian, cysgu mewn man penodol, neu yfed o lestr arbennig.

Nid yw rhai ffynhonnau ond yn dyllau yn y ddaear, gydag efallai peth gwaith cerrig. Mae eraill yn llawer gwell eu sut, mewn cysegrfeydd neu gapeli amlwg. Yn gyffredinol, gellid disgwyl i’r rhai enwocaf, a ddenent bererinion offrymgar, fod yn wych tu hwnt ac wedi’u haddurno’n helaeth: ond rhaid cyfaddef fod llawer i un nad oes iddi na tho na magwyrydd, na dim ond waliau sychion a chrawen neu ddwy’n seddau, yn gweddu i’r dim i’w hamgylchedd naturiol. Er nad oedd ein teidiau’n ariannog, nid oeddent yn brin o awydd y crefftwr i wneud y gorau o’r deunyddiau lleol oedd ar gael iddynt.²⁵

Amheuaf a ddinistriwyd llawer o’r ffynhonnau hyn. Sanctaidd ai peidio, yr oeddent yn ddefnyddiol ac yn gyfleus, os dim ond er mwyn cadw menyn rhag suro: ac ni allai na chyfraith gwlad na dirmyg swyddogion ddileu’r gred fod rhai ffynhonnau’n gysegredig, ac y gallant wella iechyd neu gyflwr y sawl sy’n yfed ohonynt neu ymolchi ynddynt â dyledus barch. Lle ni fynnai’r grymus ymwneud â ffynhonnau, neu yr ofnent ganlyniadau hynny, bu i’r tlodion, yma ac acw, gadw’r traddodiadau’n fyw hyd y dydd hwn.

Diolch i Dduw, nid du mo’r darlun cyfan. Bu i dwf hynafiaethgarwch yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg hybu ymwybyddiaeth o bresenoldeb ac arwyddocâd ffynhonnau sanctaidd, os nad ond o safbwynt hanesyddol. Cyd-ddigwyddodd hyn â chynnydd diddordeb mewn sagrafeniaeth a’r etifeddiaeth ysbrydol gyffredinol, a’r ffaith nad ystyrid Catholigiaeth Rufeinig yn fygythiad gwleidyddol, rhagor. Yn yr ugeinfed ganrif adnewyddwyd diddordeb mewn ffynhonnau sanctaidd a’u hailddefnyddio at ddibenion crefyddol: ac o ganlyniad, cofnodwyd eu safleoedd yn ofalus, ac ymdrechwyd (gyda chryn lwyddiant, weithiau) i’w cadw rhag difancoll, eu hamddiffyn a’u hadfer at eu diben gwreiddiol. Mae’n waith anodd, ond y mae unigolion ysbrydoledig, grwpiau cymunedol, llywodraeth leol a chymdeithasau megis Cymdeithas Ffynhonnau Cymru wedi cyflawni llawer. Gwelwyd hefyd fod ffynnon, o’i hadfer, unwaith eto’n denu’r rhai sydd arnynt angen cysur, gobaith, ac adnewyddiad ysbrydol.

Ydynt, y mae ffynhonnau sanctaidd unwaith eto’n amlwg yn nhirwedd ysbrydol Cymru, a thrwy amlygiad grym Duw ynddynt, boed iddynt unwaith eto ddisychedu, iacháu ac addurno’r wlad hon, a chyfrannu at ei hailadeiladu’n wlad Gristnogol pobl Gristnogol.

3. Mae gweithiau megis Pagan Celtic Britain Anne Ross yn haeru llawer, ond mae lle i amau eu seiliau ffeithiol.

4. Pearson, M. P. Bronze Age Britain. B. T. Batsford Ltd / English Heritage, London 1993.

5. Nid i ffynhonnau, serch hynny. Gw. Lovegrove, C., “Wishing Wells and Votive Offerings”,

“...wells seem not to have attracted the ostentatious wealth that lakes and rivers have.It may be that wells, as the beginnings of rivers, need only to receive tokens, such as coins, whereas the treasures found in larger bodies of water represent the fulfilment of vows in thanksgiving for wishes coming true...”.

Hwyrach nad oedd modd cynnwys offrwm digon sylweddol yng ngofod cyfyng ffynhonnau, neu ni ddymunid llygru dyfroedd yfadwy waeth pa mor anrhydeddus y cymhelliad: neu, waeth a gredid ynghylch afonydd, na thybid fod ffynhonnau eu hunain yn “sanctaidd”.

6. Dadlennol yn hwn o beth yw The Theory of the Leisure Class Thorstein Veblen.

7. Fox, Cyril. A Find of the Early Iron Age from Llyn Cerrig Bach, Anglesey. Cardiff: National Museum of Wales, 1946.

Green, Dr Miranda. The Religious Symbolism of Llyn Cerrig Bach and Other Early Sacred Water Sites. Source, Cyfres Newydd 1, Hydref 1993.

8. Yng Nghaerfaddon (Aquae Sulis), er enghraifft. Prin iawn yw’r fath safleoedd yn Ynys Prydain,

serch hynny.

9. Cyhoeddwyd fod y Santes Ffraid o Cil Dara, a’r Santes Non, er enghraifft, yn “dduwiesau paganaidd”. Hynny yn wyneb nid yn unig diffyg tystiolaeth i’r perwyl hwnnw, ond tystiolaeth bendant i’r gwrthwyneb.

11. Gwelais harddu gerddi a chilbyst giatiau â thalpiau chweochrog o golofnau basalt du yn Antrim, a defnyddio tywodfaen brith i’r un perwyl ym Mhenrhyn Gŵyr, oherwydd dyna sydd ar gael yno at ddiben addurno.

 12. Teflir hwy i bwll pengwyniaid Sŵ Bryste, hyd yn oed. Diddorol fydd adroddiad archwiliad archeolegol i’r safle yn y dyfodol pell: “Pengwyn-addoliaeth yn Lloegr yr Unfed Ganrif ar Hugain: Ymateb i Gynhesu Byd-eang?”.

15. Am enghraifft arall o symudedd defodau, ystyried Ffynnon Drillo uchod, a nodyn 30 isod.

Mae cywydd o’r bymthegfed ganrif gan Hywel Rheinallt yn crybwyll offrymu darn arian plygedig wrth fedd Cawrdaf Sant yn Aber-erch: ond fel y dywedwyd eisoes, gallai offrymu arian mewn ffynhonnau fod yn arfer cymharol ddiweddar.

17. Tystiolaeth y gwybu Cristnogion cynnar Ynys Prydain am Abw Mena fu canfod ampwla (costrelyn bychan llawn dŵr neu olew sanctaidd) nodweddiadol o’r man hwnnw, yn dyddio o’r 6^ed neu’r 7^fed ganrif, ym Meols yng Nghilgwri..

18. Yn “Description of the Western Isles of Scotland” Martin Martin (tua 1695) ceir disgrifiad o ddefod cysegru ffynnon o’r newydd ar ynys Eigg yn yr Alban.

19. Gw. Gildas, De Excidio (Dinistr Prydain). I ddweud y gwir, Ver, nid Tafwys, yw’r afon a lifa trwy St Albans: ond y mae’r olaf gerllaw, ac yn llawer pwysicach, felly yn y cyd-destun hwn y mae’n amlwg y bwriada Gildas iddi symboleiddio Prydain gyfan. Ni allai’r un afon arall ymgorffori’r wlad i’r un graddau, ac efallai y bu gan Gildas gynsail Clasurol (Scamander yn chwedl Caerdroea, yn benodol) mewn cof wrth iddo ysgrifennu’r hanesyn hwn.

20. Jones, Francis, op. cit

21. Boorde, Andrew. The Fyrst Boke of the Introduction of Knowledge, 1547

22. Gruffydd, Eirlys a Ken Lloyd. Ffynhonnau Cymru, Cyfrol 2. Llanrwst: Llyfrau Llafar Gwlad, 1999.

23. Jones, Francis, op.cit. Bendithid ceffylau, a oeddent cyn bwysiced yn y gorffennol ag yw cerbydau petrol heddiw, â dŵr ffynnon yn Llansansiôr. Dyma’r unig hen eglwys yng Nghymru a gysegrwyd yn enw San Siôr, ac y mae defodau’r ffynnon yn tanlinellu cysylltiad y sant hwn â cheffylau. Cysylltiad sy’n deillio o eiconograffeg Dwyreiniol, ond odid.

“…where somtyme offringes & superstitious pilgrimages have been used, and there to cause to be pulled down and utterlie defaced all reliques and monuments of that chappell, not leaving one stone thereof upon an other, & from tyme to tyme to cause to be apprehended all such persone and persones of what sexe kinde or sorte whatsoever that shall presume herafter contrarie to the tenor and p’rporte of the said honorable commission, to repair either by night or daie to the said chappell or well in superstitious maner & to bring or send before us or enie of us…”

30. Gw. Ifor Williams, Meddai Syr Ifor, Caernarfon 1968.

31. Arfer a welais ar allor ar Ynys Bŷr, Sir Benfro, ac ar fedd esgob yn Cracow yng Ngwlad Pŵyl.

cffcffcffcffcffcffcff

CYFEIRNODAU MAP Y FFYNHONNAU Y CYFEIRIWYD ATYNT YN YR ERTHYGL UCHOD

Joyce Wiles, Coventry

cffccffccffccffccffccffccffccffccfcffcff

Trist oedd clywed am farwolaeth Hafina Clwyd ar Fawrth 14. Roedd wedi bod yn aelod o Gymdeithas Ffynhonnau Cymru ers blynyddoedd ac yn gefnogol iawn i waith y gymdeithas.

Erbyn hyn mae caead haearn pwrpasol dros y dŵr ac mae eu burdeb wedi cael ei brofi bob pythefnos ers pum mlynedd. Daw o ddyfnder y graig ac mae 16,500 o litrau o ddŵr bob awr yn dod i’r wyneb. Tymheredd cyson y dŵr yw naw gradd selsiws. Mae Michael yn gobeithio codi adeilad i boteli’r dŵr a’i werthu’n fasnachol yn y dyfodol. Gwyddom hefyd fod teulu meddygon Tryfan Fawr wedi gweld gwerth meddyginiaethol yn y dŵr ers amser Dr Robert Williams yn 1655.

Cawsom gwmni ein Llywydd newydd, y Dr Robin Gwyndaf, yn y cyfarfod. Da oedd cael croesawi dau aelod newydd atom hefyd sef Miri Bill Jones a Dafydd Jones. Derbyniwyd ymateb sydyn, byr a chefnogol gan Archesgob Cymru, y Gwir Anrhydeddus Ddoctor Barry Morgan i’n cais am gymorth i ddiogelu ffynhonnau cysegredig sydd ar diroedd eglwysig. Cafwyd adroddiad byr gan Dennis Roberts yn dweud fod y gwaith o drosglwyddo ôl rhifynnau o Llygad y Ffynnon ar y we yn parhau.

Gan fod sawl cwyn wedi ei dderbyn ynglŷn â chynnal y Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol cyn y ddarlith, penderfynwyd fel arbrawf eleni i’w gynnwys ar ôl yr anerchiad. Mae rhif yr aelodau yn aros o gwmpas y cant – cant a naw i fod yn fanwl. Yn ein Cyfrif Cyfredol mae £292.82 a £1866.43 yn y cyfrif Cadw.

cffccffccffccffccffccffccffccffccfcffcff

Bydd Cymdeithas Ffynhonnau Cymru yn ymddangos lluniau o ffynhonnau a llenyddiaeth ym mhabell Fforwm Hanes Cymru ar y maes. Dewch i’n cefnogi.

cyfle i’r rhai sy’n dymuno fod yn bresennol yn yr oedfa ddyddiol lle’r adroddir Litani’r Santes Gwenfrewi ac y mawrygir ei chrair. Wedi cinio bydd cyflwyniad gan Tistan Gray Hulse am y traddodiadau sy’n cysylltu pennau a ffynhonnau sanctaidd a gan Jeremy Harte ar bwnc bedydd a gwellâd. Wedi te gobeithir cael fforwm agored gyda’r pwrpas o sefydlu Ymddiriedolaeth Ffynhonnau Sanctaidd Cymru i warchod y ffynhonnau a dod a phob mudiad, cymdeithas ac unigolion sydd â diddordeb yn y pwnc at ei gilydd. O siarad ag un llais hwyrach y byddwn yn fwy dylanwadol a grymus. Pris y diwrnod, yn cynnwys te, coffi, bwyd canol dydd a the prynhawn yw £20.

Os hoffech ddod i’r gynhadledd anfonwch siec am £20 – wedi ei gwneud allan i CYMDEITHAS FFYNHONNAU CYMRU gyda’ch manylion personol- enw, cyfeiriad, rhif ffôn a chyfeiriad e-bost at Ken Lloyd Gruffydd, Argel, 4 Parc Hendy, Yr Wyddgrug, Sir y Fflint. CH7 1TH yn ddiymdroi.

Mae’n syndod pa mor fuan mae’r flwyddyn aelodaeth yn dod i ben. Os nad ydych yn aelod am oes neu yn talu trwy Archeb Banc byddai’r Trysorydd - Ken Lloyd Gruffydd, Argel, 4 Parc Hendy, Yr Wyddgrug, Sir y Fflint CH7 1TH - yn falch iawn o dderbyn eich tâl blynyddol yn y dyfodol agos. Dylid gwneud sieciau allan i GYMDEITHAS FFYNHONNAU CYMRU. Diolch o galon.

Cyhoeddir LLYGAD Y FFYNNON gan GYMDEITHAS FFYNHONNAU CYMRU

Argreffir gan EWS COLOUR PRINT, Stad Ddiwydiannol Pinfold, Bwcle, Sir y Fflint

Golygydd: Eirlys Gruffydd, Argel, 4 Parc Hendy, Yr Wyddgrug, Sir y Fflint. CH7 1TH

GWEFAN Y GYMDEITHAS: www.ffynhonnaucymru.org.uk

cffccffccffccffccffccffccffccffccfcffcff